რამდენიმე დღეში 19 წელი სრულდება ძმათამკვლელი ომიდან, რომელიც 1991 წლის 22 დეკემბერს თბილისში დაიწყო. როგორც ჟამთა ვითარებამ აჩვენა, ამ საზარელმა რეალობამ მნიშვნელოვნად შეაფერხა ქვეყნის განვითარების პროცესი. ამ ამბებს წინ საკმაოდ საინტერსო მოვლენები უძღოდა.
საქართველის უახლეს ისტორიაში ერთ-ერთი თვალსაჩინო პოლიტიკური მოღვაწე ნოდარ ნათაძე გახლავთ ჩვენი დღევანდელი რესპოდენტი. საქართველოს სახალხო ფრონტის 80 წელს მიტანებულ თავმჯდომარეს საკმაოდ ბევრი აქვს გასახსენებელი. ბატონი ნოდარი ჩვეული გულახდილობით გვიყვება 90-იანი წლების მჩქეფარე მოვლენების შესახებ. მკითხველისათვის საინტერესოა როგორ ხედავს კოლორიტული პოლიტიკოსი იმდროინდელ სიტუაციებს, რას მიიჩნევს შეცდომად და რა ნაბიჯი მიაჩნია მართებულად.
- ადამიანის თვითშეფასება დამოკიდებულია იმაზე, თავისი ცხოვრება გაიაროს ისე, როგორც ღირსეულ რიგით ადამიანს ეკადრება. საკუთარ ღვაწლზე საუბარი იგივეა, რაც მღვდელთან აღსარების თქმა, რაც არასდროს გამიკეთებია. ფსიქოლოგიურად მეძნელება ამის გაკეთება.
მიუხედავად ამისა, მოდით დავიწყოთ თქვენი სამეცნიერო საქმაინობით. თქვენ მეცნიერებიდან მობძანდით პოლიტიკაში...
- მეცნიერებიდან კი არ მივედი პოლიტიკაში, პოლიტიკაში დავიბადე, გაივზარდე და პოლიტიკას რაღაც დროის მანძილზე დავემალე და შევეფარე მეცნიერებაში, როგორც მონასტერში. ესაა ჩემი ცხოვრების გზა...
რაც ფასეული მიცდია რომ გამეკეთებინა, არის ის, რომ 40 წლის მანძილზე ვიყავი საინგილოს საშეფო კომისიაში. დღეს ამ საკითზე ყველაზე მეტი ვიცი. ამის წყალობით რაღაცა დროის მონაკვეთში შევინახეთ ქართული სკოლა, ქართული გარემო, შევინახეთ ქართული მოსახლეობა, ახლა აქ ისე გადაგვიარეს ზედ, საბჭოთა პერიოდში რომ არ გადაუვლიათ.
ცხრა მარტს 1956 წელს როცა თბილისში მოსახლეობა დახვრიტეს, 26 წლის ვიყავი, სტალინისტი არ ვყოფილვარ არასოდეს, მაგრამ ქუჩაში გამოვედი, ერთი კვირა ციხეშიც ვიჯექი. ორივე ხვრეტაში მოვყევი.
ჩემს თაობაში ვინც ვარგოდა თბილისში, ყველა ცხოვრობდა პოლიტიკით, ვინც მეცნიერებაში იმყოფებოდა, იმათვის 90 პროცენტისთვის ეს იყო თავშესაფარი იმ დროს როდესაც პოლიტიკაში აქტიურობა შეუძლებელი იყო. მეცნიერება იყო ერთადერთი სფერო ადამიანის დასაქმებისა, რომლითაც შეგეძლო ღირსება შეგენახა და ალალი პური გეჭამა. არც კურტნის მუშად და არც მშენებლობაზე კომუნისტები არ გამუშავებდნენ, თუ დიპლომი გქონდა. ინტელიგენციის შეშვება პროლეტარიატში იმათთვის მიუღებელი იყო.
ჩემს ბიოგრაფიასთან მიმართებაში ასეთი ფორმულირება მაქვს, ცოტა ირონიული - მე ვამბობ, აზროვნების დარგი, რომელშიც დაშვებული მაქვს ყველაზე მეტი შეცდომა, ეს არის აქსეოლოგია, ანუ მოძღვრება ღირებულებათა შესახებ. რაც შეცდომები დამიშვია, დამიშვია იმის გამო, რომ ღირებულებათა მიმართება ვერ განმისაზღვრავს რა უფრო ძვირფასი იყო და რა იყო ნაკლებ ძვირფასი - ამის გარჩევაში მომსვლია შეცდომები. ამ გადასახედიდან გეტყვით, რომ დიდი არაფერი შემშლია, რადგანაც თუკი სტიუაციას დააკვირდებოდი, საკმაოდ ნათელი სურათი იყო. ისეთი სიტუაცია გახლდათ, ბუზი მუხამორზე არა ჯდებოდა, არავინ არაფერში ტყუვდებოდა.
თქვენი როგორც პოლიტიკოსის მასშტაბური საქმიანობა მაინც სახალხო ფრონტის თავმჯდომარის რანგში იწყება...
- სახალხო ფრონტის შექმნა მოხდა საინტერესო ტალღაზე, პროტესტის ეს ფორმა გამოძალეს ხელისუფლებას ბალტიისპირელებმა. მათ მიაღწიეს ამ ფორმის დაკანონებას და ამის მერე ჩვენც შეგვეძლო ამის გაკეთება. ძალიან ბევრი დაგვიშალეს, მაგრამ მაინც ჩვენი გავიტანეთ – შევქმენით ფრონტი. ისეთი ადამიანების შემოტენას ცდილობდნენ სახალხო ფრონტში ლიდერებად და ისეთი მიმართულებით ცდილობდენ ეს ადამიანები საქმის წაყვანას, გვარები რომ დაგისახელოთ, გაგიკვირდებათ. გვარებს არ დავასახელებ...
მათ ვერ მიაღწიეს თავისას. ჩვენი ძირთადი ლოზუნგი იყო საქართველოს დამოუკიდებლობა. ეს გვეწერა წესდებაში და ამას ღიად ვამბოდით. მათ სწორედ ეს არ უნდოდათ. მე ვიყავი იმ ფრთის სათავეში, რომელიც დამოუკიდებლობის ლოზუნგით იყო ორგანიზებული. გვყავდა 40 ათასი წევრი. ესეც ჩვეულებრივი მომენტი იყო. ჩვენ ვიყავით ერთადერთი ლეგალური პატრიოტული პარტია და ყველა ჩვენთან მოისწრაფოდა. გვქონდა პრობლემებიც – მმართველობაში საკმაოდ მწირი რესურსები გაგვაჩნდა, სულ ოცი კაცი ვიყავით გამგეობაში. ოცი კაცი 40 ათასს ვერანაირად ვერ აიყვანს ხელში.
უზენაეს საბჭოში თქვენი მუშაობის პერიოდში რისი გაკეთება შესძელით, რა ვერ მოახერხეთ, რა შეიძლეობოდა გაკეთებულიყო უკეთესად?
- პატარა ჯგუფი გვყავდა გუმბარიძის დროინელ უზენაეს საბჭოში და რაღაცაეები გავაკეთეთ. მაგალითად: ჩვენ მივაღწიეთ იმას, რომ 1990 წლის 9 მარტს საქართველოს უზენაესმა საბჭომ მიიღო დადგენილება იმის შესახებ, რომ საქართველო არის დაპყობილი და ანექსირებული ქვეყანა. ჩემი ინიციატივა ამ მხრივ გადამწყვეტი იყო. ამავე წლის 29 ივლისს მივიღეთ დადგენილება, რომლის მიხედვითაც გაუქმებულად ჩაითვალა რუსეთის ანექსიის შემდეგ მიღებული იურიდიული აქტები, რომელიც აკანონებდა საბჭოთა კავშირის უფლებას მოეპოვებინა საქართველოს კანონმდებლობაზე გავლენა. 1990 წლის 11 დეკემბერს ზვიადის პარლამენტში გავაუქმეთ ხელოვნურად შექმნილი სამხრეთ ოსეთის ავტონომიური ოლქი...
თქვენ იმთავითვე საკმაოდ აგრესიული დამოკიდებულება გქონდათ რუსეთის იმპერიული ზრახვებისადმი...
- მე ვიყავი ინიციატორი ზვიადის პარლამენტში რომ დაგვეფიქსირებინა საომარი მდგომარეობის არსებობა რუსეთსა და საქართველოს შორის. ხშირად ვიყავი ცხინვალში, სადაც რამოდენიმე ეპიზოდის მონაწილე გახლდით, როდესაც ერთმანეთს დაუპირისპირდა იარაღით რუსის ჯარი და ქართული მილიცია. ეს ოსფრიზთან მოხდა. ცხინვალის პარალელურ გზაზე. ოს ბოევიკებს ეს გზა შეკრული ჰქონდათ, ჩვენ ვცდილობდით გზის გახსნას, ჩვენი მილიცია მზად იყო, რომ ჩარეულიყო ამ კონფლიქტში. ამ დროს რუსებმა მწვანე რაკეტა გაუშვეს, მაშინ ვერ გავიგეთ რისთვის გააკეთეს ეს.
მერე ვნახეთ რომ ოსების უკან მდგარი რუსები ბექობიდან გადმოდგნენ და იარაღი დაგვიმიზნეს. რუსები ქართულ მილიციას ართმევდნენ იარაღს. მიაღწიეს კიდეც მიზანს და ამ იარაღს ბეტეერებით გადაუარ-გამოუარეს, ლულები რომ დაეღუნათ. სწორედ ამ მომენტისას ვთქვი, რომ დავაფიქსიროთ რომ რუსეთი აწარმოებს საომარ მოქმედებებს საქართველოს წინააღმდეგ. ყველაფერი ხელის გულზე იყო დადებული, მაგრამ არ მიიღეს ჩემი წინადადება. უფრო მეტიც, მერე გამოდიონენ და სახალხოდ მეუბნებოდნენ - ბატონო ნოდარ, თქვენ რუსეთს უცხადებთ ომსო. ეს მხოლოდ და მხოლოდ კრეტინის ფორმულირებაა. ჩემი ფორმულირების გარდაქმნა ამ ფორმულირებად კრეტინიზმია და მეტი არაფერი.
ის დაპირისპირება რაც თქვენს და ზვიად გამსახურდიას შორის არსებოდა, ხომ არ შეიძლებოდა მოგვარებულიყო თუნდაც თქვენი ადრინდელი ურთიერთობების წყალობით?
- ჩემსა და ზვიადს შორის არ იყო დაპირისპირება. ეს იყო ძალიან მწვავე შენიშვნები ჩემი მხრიდან.
საინტერესოა რა კონკრეტული სამოქმედო გეგმა გქონდათ 1991 წლის 22 დეკემბრის მოვლენებისას?
- საკმაოდ მძიმე სიტუაციაში ჩავვარდით 22 დეკემბრის შემდეგ. სიტუაცია უმძიმესი გახლდათ, სასტუმრო “თბილისში განლაგებული იყო გვარდია, მთვარობის სასახლეში იდგა გვარდიის მეორე ნაწილი, რომელიც ხელისუფლებას უჭერდა მხარს. ჩვენ არ ვეკარებით იქაურობას პრინციპულად. იმიტომ რომ ვიცოდით წინასწარ, რომ ასე რომ მოვქცეულიყავით, დაგვატყდებოდა თავს საშინელი ცილისწამება. საკმაოდ მარტივი ფსიქოლოგიური მომენტი მოქმედებდა. წარმოიდგინეთ ქალი, რომელსაც დაეწვა სახლი, ამ ქალმა თუ სახლის დაწვა კაცს დააბრალა, ის უკევ კმაყოფილია. ეს ქალის ფსიქოლოგიაა. ამგვარი ფსიქოლოგიის ელემენტი იყო იმ დღეებში. იყვნენ ძალები, რომლებიც მიუხედავად იმისა, რომ ქვეყანა ინგრეოდა, მაინც კმაყოფილი დარჩებოდა, ჩვენთვის რომ დაებრალებინა ეს პროცესები.
ჩვენ გვქონდა ასეთი გეგმა: ორ ნაწილად გავყოფილიყავით, ორივე მხარესთან მივსულიყავით ერთნაირი ტრანსფარანტებით – “არ ისროლოთ, ძმები ხართ”. გვინდოდა მთელი გამყოფი ხაზი დაგვეკავებინა, ეს ვერ გავაკეთეთ იმიტომ, რომ ყველაფერს პროვოკაციის სუნი ასდიოდა.
რაიმე კონკრეტულ ფაქტს გულისხმობთ?
- პირველი გასროლა მოხდა მთავრობის სახლიდან, ტყვია პირველად მეოთხე სართულიდან გავარდა, მესამე სართულიდან კი კამერა იყო მიშვერილი სროლის მიმართულებით. ეს ყველაფერი გადაიღეს. აგენტი იყო როგორც ზემოთ ვინც ისროლა, აგენტი იყო ქვემოთ - ვინც იღებდა. მათი ქმედება ერთმანეთთან იყო შეთანხმებული, ამიტომაც დაფიქსირდა ეს გასროლა კამერით.
დააფიქსირეს მთავრობის სახლიდან ნასროლი ტყვია და მისი შედეგი. ჩვენ რომ ჩავმდგარიყავით შუაში, რუსების აგენტები გვესროდნენ და მერე ზვიადის ხელისუფლებას დააბრალებდნენ. იქნებოდა სისხლის ზღვა, ატყდებოდა ერთი ამბავი
კრიტიკულად განწყობილ პოლიტიკურ ძალას დაუშინეს ცეცხლიო. არავინ არ იყო განმკითხავი და ჩაითვლებოდა რომ ჩვენც ერთი კონკრეტული დაპირსპირებული მხარე ვართ და არა ნეიტრალური, როგორც ეს სინამდვილეში იყო.
თქვენ იყავით უზენაესი საბჭოს წევრი, რა შეიძლებოდა ამ სტატუსით გაგეკეთებინათ?
- კი უზენაესი საბჭოს წევრი ვიყავი, ამიტომაც მმართებდა იქ მისვლა, მაგრამ ვერ მივედი იმიტომ, რომ ახლოს რომ გამოვჩენილიყავი, მაშინვე ატყდებოდა ცილისწამება - ნოდარ ნათაძე მოუძღვის მეამბოხეებსო. ამ ცილისწამებას არ დაერიდებოდნენ და რაც მთავრია კმაყოფილებას იგრძნობდნენ. ამიტომაც არ მქონდა საშუალება უზენაეს საბჭოს შენობაში მისვლის. ამაზე ძალიან ბევრი მიფიქრია, ამ გარემოებებს ვერ ავუარე გვერდი... სხვათაშორის, 1991 წლის 19 აგვიტოს საბჭოთა კავშირში გადატრიალების მცდელობა
“გეკაჩეპე” რომ მოხდა, მაშინვე მივედი უზენაეს საბჭოში და იქ მივიტანე სატაბელო იარაღი. არ ვიცოდით როგორ განვითარდებოდა მოვლენები, რას დაგეგმავდნენ ჩვენს საწინააღმდეგოდ. დავჯექი შენობაში და ვთქვი, ყველა ვისაც იარაღი აქვს, აქ უნდა მოვიდეს, იმიტომ რომ დახვრეტილი უზენაესი საბჭო სჯობია გარეკილ უზენაეს საბჭოს-მეთქი. მაშინ ეს არ გაკეთდა, კაპიტულაციასავით გამოვიდა ჩვენი მხრიდან. სწორედ მაშინ გააუქმეს ოფიციალურად გვარდია...
იარაღი ახლაც გაქვთ?
- მერე შევარდნაძის დროს ეს იარაღი პოლიციამ მომპარა. სახლი გამიტეხეს იარაღის მოპარვის მიზნით, ზრდილობისთვის კოვზები და ჩემი ცოლის ბეჭედი თან გააყოლეს, ასევე ვიღაცას ჩემი საპარსი მოეწონა, ისიც წაიღეს...
როგორ ფიქრობთ ერთიანობის ფონზე რამდენად შესძლებდნენ უცხო ქვეყნის სპეცსამსახურები საქართველოში ესაკლაციის გამოწვევას?
- ყველანი რომ იმ ფორმაში ვყოფილიყავით, რომელშიც უნდა იყოს კაცი, ეს პროცესი არ შედგებოდა. ერთ ფაქტს გავიხსენებ - ტელევიზიასთანაც იყო აქცია. საღამოა. გამოვიდა თენგიზ კიტოვანი. შედგა პარაპეტზე და ხალხს მიმართავს - მოვიდა ამბავი ზვიადის გვარდიამ ტელეანძასთან სამოცი ქართველი დახოცაო. ხალხი ბუნებრივია აბობოქრდა. მერე მე შევხტი პარაპეტზე და ვეუბნები – ხალხო, მოიცადეთ, გავიგოთ რამდენად სწორია ეს ფაქტი-მეთქი. გაგზავნეს ელდარ შენგელაია, მაშინ “ნივა” ჰყავდა, მოიტანეს ამბავი, რომ ტყუილიაო. იმავე ღამით დაიწყეს მანქანებით სირბილი ჩიქოვანის ქუჩაზე, - ნოდარ ნათაძე ვარ, ხალხო, გამოდით გარეთო, - ვიღაცა ყვიროდა, ჩემი სახელით. სიბნელეში დაიწყეს ხალხის შეკრება. მერე გავიგეთ, სასტუმრო “თბილსში” გამაგრებულებს უთქვამთ, მთავრობის სასახლე ავიღოთო... დაიწყეს ჯავშანჟილეტების ჩაცმა სიგუამ, კიტოვანმა...
ეს რა პერიოდია?
- 1991 წლის სექტემბერ-ოქტომბერია... იქ იყვნენ ჩვენი შეიარაღებული დაჯგუფების, “იმედის” ბიჭები. როგორც კი გვარდია შეიქმნა, ჩევნი სამხედრო დაჯგუფება “იმედი” შევიდა გვარდიაში. “იმედის” ხელმძღვანელი იყო პოლკოვნიკი ხომასურიძე, მან ჩაუშალა ეს ამბავი კიტოვანს. სამაგიერო იმით გადაგვიხადეს, რომ ჯერ ჩემი სახელით დაიწყეს ხალხის შეგროვება და მოწოდება, მერე ფანასკერტელის ქუჩაზე ხომასურიძის სახელითაც დაიწყეს მეგაფონით მოწოდებები, მნიშვნელოვანია ისიც, რომ ეს ყველაფერი ღამით ხდებოდა.
საკმაოდ ბევრი უცხო სხეული ერია ეროვნულ მოძრაობაში. უზენაეს საბჭოში ოფიციალურად დათვალეს 37 აგენტი. 21 დეკემბერს ტარდებოდა ბელოვეჟიეს შეკრება, სადაც გადაწყვეტილი იყო საბჭოთა კავშირის დაშლა, ეს ჩვენ არ ვიცოდით, კინოს სახლში იყო შეკრებები ხოლმე. 19 დეკემბერს იქ გამოვიდა უზენაესი საბჭოს ერთი წევრი, ადრე ვითომ გულმხურვალე და დუჟმორეული ზვიადისტი იყო, მერე ზვიადს გადაუდგა... იმან შემოიტანა წინადადება, მიტინგი 21 -ში დავნიშნოთო. თურმე იცოდა საბჭოთა კავშირი რომ ინგრეოდა და 21-ში უნდოდათ, რომ აქ მომხდარიყო სისხლისღვრა.
ვინ იყო ეს პიროვნება?
- აღარ არის ცოცხალი, თანაც მერე შვილი მოუკლეს უკრაინაში და არ მინდა დავასახელო. ცოცხალი რომ იყოს, არ მოვერიდებოდი, დავასახელებდი... სწორედ მას სურდა ანტიზვიადისტების მიტინგის მოწყობით პოლიტიკური მოვლენების ესკალაცია გამოეწვია.
ეს ყველაფერი რომ დასრულდა, 6 იანვრის შემდეგ მინდოდა შეკრებილიყო უზენაესი საბჭო, ყოფილიყო ქვორუმი იმისათვის რომ გეთქვა - ხელისუფლება ჩვენ ვართ, ამას ვუშვებ და ამას არ ვუშვებ. შეიძლებოდა დავეხოცეთ ყველანი, მაგრამ ეს უნდა გაკეთებულიყო. ექვსჯერ შევკრიბე ხალხი, ქვორუმამდე ვერ მივედით... კინო “ამირანის” დარბაზში ხდებოდა ეს შეკრებები. კაკო ასათიანი, რომელიც ამ უზენაესი საბჭოს თავმჯდომარე იყო ერთხელ ძლივს მოვათრიეთ, ნემსებზე იჯდა, ხუთი წუთი ძლივს გაჩერდა, გავარდა და გაიქცა. ეს არის დეზერტირი. ომში ყველაზე დიდი დანაშაულია ღალატი, მეორე რანგის დანაშაული დეზერტირობაა, რა უნდა გაკეთებულიყო, როცა უმაღლესი თანამდებობის პირი, სახელმწიფოს მეორე პირი დეზერტირი იყო?
რამეს ხომ არ ნანობთ?
- კი, ვნანობ... ვნანობ მთელი ენერგია რომ არ მოვანდომე ზვიადი გადამერწმუნებინა რაღაც საკითხებში და დამერწმუნებინა ჩემი პოზიცის სისწორეში. მენანება ის, რომ მაშინ ის ენერგია ბოლომდე არ გავიღე, ბევრჯერ ვცადე ეს, მაგრამ ძალების მაქსიმუმი ამ მცდელობას არ შევალიე.
