ყოფილი ხელისუფლება არჩევნებამდე მუდმივად აპელირებდა, რომ მასთან დაპირისპირებული პოლიტიკური ძალის მხარდაჭერით წარსულში დაბრუნებას დაუჭერდა მხარს. მას შემდეგ, რაც ხელისუფლება შეცვალა, სულ უფრო ხშირად ისმის, რომ შესაძლოა, ქვეყნის ეკონომიკა 90-იან წლებს დაუბრუნდეს, იმ პერიოდს, რაც ასე მძიმედ ახსოვს ქვეყანას. რამდენად არსებობს საამისო საფრთხეები ამ თემაზე ახალი ეკონომიკური სკოლის ხელმძღვანელი პაატა შეშელიძე გვესაუბრება. 

ბატონო პაატა, მოდით მოკლედ შევაფასოთ ის 100 დღიანი პერიოდი, რაც ახალი მთავრობა მოვიდა ქვეყნის სათავეში. რა დადებითი და უარყოფითი ძვრები შეინიშნებოდა ამ 3 თვის მანძილე ქვეყნის ეკონომიკაში?

- ჩემი აზრით ეს იყო წინააღმდეგობრივი პერიოდი, ძალიან ბევრი ცვლილებაა, მაგრამ მათი უმეტესობა ორიენტირებულია სახელმწიფოს ჩარევის გაძლიერებაზე, ბევრი ფუნქციის სახელმწიფოს მიერ საკუთარ თავზე აღებაზე და ა.შ.

ყველაზე მთავარი, რაც თვალში გხვდება, არის ის, რომ მთავრობას აქვს ორიენტაცია ე.წ. სოციალური პასუხისმგებლობის აღებაზე და ბიუჯეტი, რომელიც გასულ წელს იყო მიღებული, არის ვალდებულებების დაგროვების ბიუჯეტი.

ამასთან, შემაშფოთებელია რომ 2013 წლისთვის გაიზარდა საშემოსავლო გადასახადი, იყო 18% და გახდა - 20%.

ანუ არ შემცირდა...

- არა. კანონით, 2013 წლისთვის ის უნდა ყოფილიყო 18%, ხოლო 2015 წლიდან 15% და ამის სანაცვლოდ, ის 2013 წელს გაიზარდა 20%-მდე. შესაბამისად, ფორმულირება - რომ არ შეამცირეს, არასწორია. საშემოსავლო გადასახადი გაიზარდა 2 %-ით და რა თქმა უნდა, ეს ყველა დასაქმებულ ადამიანზე აისახა.

მეორე, რაც მნიშვნელოვანია, გადასახადის გადამხდელი მოსახლეობა სახელფასო შემოსავლების ნიშნით დაყვეს მდიდრებად და ღარიბებად, დააწესეს რა საშემოსავლო გადასახადზე ე.წ. დაუბეგრავი მინიმუმი. ჩანაფიქრით ეს დაბალშემოსავლიან მოსახლეობისთვის თითქოს შეღავათი იქნება. ალბათ, ასეც იქნება, მაგრამ დანარჩენებმა რა დააშავეს? ნუთუ მათი წარმატება და მაღალი ანაზღაურების დამსახურება დასჯადი უნდა იყოს? მათ მეტი გადასახადი რატომ უნდა იხადონ?

გარდა ამისა, სისტემა, რომელიც დაუბეგრავი მინიმუმის ანაზღაურებისთვის არის შექმნილი, საკმაოდ არასრულყოფილია. სინამდვილეში, მთავრობა, რომელიც დაუბეგრავი მინიმუმის წლის ბოლოს უკან დაუბრუნებას პირდება, წლის განმავლობაში გადასახადის გადამხდელებისგან უპროცენტო კრედიტს იღებს. გარდა ამისა, ამგავრი მექანიზმი ადმინისტრაციის ხარჯებს ზრდის. ვფიქრობ, რომ გაცილებით სამართლიანი იქნებოდა დაუბეგრავი მინიმუმის საშემოსავლო გადასახადის ყველა გადამხდელზე გავრცელება და ყოველი საშემოსავლოს გადახდის დროს დაქვითვა.

საარჩევნო დაპირების საწინააღმდეგოდ, გაიზარდა სახელმწიფო ბიუჯეტი. ამასთან, დაპირების საწინააღმდეგოდ, ბიჯეტით გათვალისწინებულია დამატებით საგარეო ვალების აღება. ეს ყველაფერი პესიმიზმის საფუძველს მიტოვებს.

წამოწყებულია ძალიან ბევრი სოციალური პროექტი - ჯანდაცვაში ჩადებულია ერთიანი სადაზღვევო მექანიზმის ამუშავება, რომელიც ყველაზე გავრცელდება. ამავდროულად, ჩაფიქრებულია ეკონომიკური ფონდების მეშვეობით სოფლის მეურნეობისა თუ სხვა სფეროების დაფინანსება. განათლების სისტემაში 14 პროფესიზე სწავლების სრული დაფინანსება; სასწავლო გრანტების გაზრდა; სკოლის პედაგოგების ანაზღაურების წრფივად, ანუ ყველაზე თანაბრად გაზრდა, დამსახურებების მიუხედავად; რეგიონებში უფასო სასკოლო ავტობუსების დანიშვნა და ა.შ.

ანუ, „უფასო“ მომსახურებების რიცხვი მკვეთრად იზრდება. ეს ადამიანების გარკვეულ ნაწილს შეუქმინის ილუზიას, რომ მათ რაღაც მუქთად ერგებათ. არადა, მუქთა არაფერია. სახელმწიფოს თავისი, ციდან მოვლენილი ფული არ აქვს. სახელმწიფო ბიუჯეტი ძირითადად საგადასახადო შემოსავლებით ივსება ან სესხით. ანუ, ეს თანხები, გარკვეულწილად, გაზრდილი საშემოსავლო გადასახადიდან და ასაღები ვალებიდან უნდა დაიფაროს. მაშასადამე, „უფასო“ მომსახურება, ისევ და ისევ, თავად გადასახადის გადამხდელის ხარჯზე ხდება, ოღონდ ბიუროკრატიის მონაწილეობით.

საკითხავია, გაგრძელდება თუ არა პრივატიზება? მოხდება თუ არა ეკონომიკის შემდგომი  ლიბერალიზება? იქნება თუ არა საგადასახადო განაკვეთების შემდგომი კლება? და ა.შ. ანუ ეკონომიკური თავისუფლების გაფართოებაზე საუბარი აღარ არის. არ ჩანს ეკონომიკის განვითარების ხედვა (სოციალური ვალდებულებების დაგროვება არ ნიშნავს განვითარების გეგმას!) და ვინ იღებს პიროვნულ პასუხისმგებლობას არჩეული მიდგომის, ანუ სახელმწიფოს ჩარევის ყოველმხრივი გაფართოების შედეგებზე?

არის დადებითი მომენტებიც, მაგალითად, არის ნიშნები, რომ სახელმწიფო ინსტიტუტების მხრიდან ბიზნესზე არაფორმალური ზეწოლა შემცირდა. თუმცა, წარსულში ასეთი ფაქტები ჯერ არ დასაბუთებულა იმ მასშტაბით, რაზეც იყო საუბარი და დამნაშავეების დასჯა ჯერ კიდევ არ მომხდარა.

ახლახანს ინფორმაცია გავრცელდა, რომ საქართველო აღარ აპირებს სავალუტო ფონდისგან ვალების აღებას და მეტიც, ძველი ვალების გასტუმრებას იწყებს. ეს ნიშნავს, რომ ამ ოფისის მუშაობა საქართველოში შეიკვეცება ან საერთოდ შეწყდება, რაც დადებითი მომენტია. ეს ჯერ კიდევ 2008 წელს კეთდებოდა, მაგრამ ომმა შეაფერხა.

საუბარია იმაზეც, რომ საქონლის განბაჟება უფრო უპრობლემო გახდა და გარკვეულ პროდუქციაზე ფასები მცირდება. ესეც ადასტურებს, რომ თავისუფალი ვაჭრობა უფრო უკეთესია, ფასებს უფრო მისაწვდომს ხდის, ვიდრე რეგულირებები, რომელთა შემოღებას გვპირდებიან და ასე აქტიურად მოითხოვენ.

არის ლაპარაკი ანტიმონოპოლიური და სურსათის უვნებლობის სისტემის მოდიფიცირებისა, ფიტო-სანიტარული სამსახურის აღდგენის და სხვა მრავალი  რეგულირების შემოღების შესახებ. პარალელურად, არც ერთ სექტორში, სადაც პრობლემაა, საკითხის საბაზრო გადაწყვეტაზე არ არის ლაპარაკი. მაგალითად, იგივე ელექტროენერგიის ტარიფის დაკლება არ მომხდარა ინსტიტუციური ცვლილებების და კონკურენციის დაშვების ხარჯზე. ჩემი აზრით, ეს მოხდა ადმინისტრაციული ზეწოლის შედეგად და არ ვიცი, იმ კომპანიებს, რომლებსაც მომხმარებლის ელექტროენერგიით მომარაგების მონოპოლიურ უფლება აქვთ, ხვალ და ზეგ რა პერსპექტივა ექნებათ და რის ხარჯზე დათმეს შემოსავლების მნიშვნელოვანი ნაწილი?

კიდევ ერთი დეტალი რეგულირებებთან დაკავშირებით - ბევრი, ხელისუფლების ან მასთან დაახლოებული ჯგუფების სახელით საუბრობს, რომ ქვეყანა მძიმე მდგომარეობაშია, ხალხს ძალიან უჭირს, გაუბედურებულია და ამ გაუბედურებულ ხალხს დახმარება სჭირდება. დახმარება კი, სახელმწიფო, ცენტრალიზებული ფონდების მეშვეობით უნდა მოხდეს, რომელიც უზრუნველყოფს მათ ყველაფრით, რაც საჭიროა იგივე სოფლის მეურნეობაში, ჯანდაცვაში, განათლებაში და ა.შ. - ასეთი „ინტელექტუალური“ მიდგომები საკმაოდ ხშირად მომისმენია მედიასაშუალებებით.

მაგრამ, რაც ამის მიღმა იგულისხმება არის ის, რომ შედეგად მკვეთრად შეიზღუდება ამა თუ იმ სერვისისა თუ პროდუქტის კერძო მწარმოებლების ასპარეზი. პარალელურად იარსებებს ბიუროკრატ-გენიოსთა მცირე ჯგუფი, რომელიც დანარჩენებს, მათზე ნაკლებად განვითარებულებსა და შესაბამისად, ნაკლებად წარმატებულებს წაუძღვება ნათელი მომავლისკენ.

ასეთია სურათი. ასე რომ, მე მაინც და მაინც ოპოტიმისტურად არ ვარ განწყობილი. მაგრამ ერთ რამეს გავუსვამ ხაზს - მთავრობას სამეურონეო აქტივობისთვის ხელის შეშლა შეუძლია, მაგრამ დანახარჯების ზრდის კვალობაზე, საბაზრო აგენტები მოძებნიან გამოსავალს რეგულირებებიდან. ეს იქნება ჩრდილოვანი ეკონომიკა, არალეგალური დასაქმება, კონტრაბანდული ექსპორტ-იმპორტი და ა.შ. ამისი პერსპექტივა შეიძლება გაჩნდეს, თუ დაგეგმილი რეგულირებები და ცენტალიზებული ფონდები რეალურად ამოქმედდება.

სრულიად უსაფუძვლოდ აკვიატებულია, რომ დღევანდელი შრომის კანონმდებლობა არასრულყოფილია და დაქირავებულს წამგებიან მდგომარეობაში აგდებს. მაგრამ მისი სრულყოფა ჩაფიქრებულია დამსაქმებლის მიმართ რეგულირების გაფართოების ხარჯზე. მაგალითად, იგეგმება იმის განსაზღვრა თუ როგორ უნდა ანაზღაურდეს რეგულარული და დამატებით სამუშაო საათები, როგორ მოხდეს დასაქმებულის დათხოვნა და ა.შ. ჯამში, ჩვენ მივიღებთ სიტუაციას, როდესაც დამსაქმებლებს არ ექნებათ მოტივაცია, რომ დადონ გრძელვადიან კონტრაქტები დაქირავებულებთან. ეს დასაქმებას კი არ გაზრდის, არამედ  შეამცირებს.

მთლიანობაში ვფიქრობ, რომ გასული 100 დღის შედეგი უფრო ნეგატიურია, ვიდრე პოზიტიური. და რაც პოზიტიურია, მეტწილად მთავრობისგან დამოკიდებლად ხდება.

„ნაციონალური მოძრაობის“ წარმომადგენლები აქტიურად საუბრობენ საქართველოში მოსალოდნელი ეკონომიკური კრიზისის შესახებ. ხშირად ისმის განცხადებები, რომ ქვეყანაში საგანგებო მდგომარეობა უნდა გამოცხადდეს. წინააღმდეგ შემთხვევაში ჩვენი ქვეყანას 90-იანი წლების მსგავსი ეკონომიკური პრობლემები ელის? როგორ ფიქრობთ, რა მდგომარეობაშია დღეისათვის ჩვენი ეკონომიკა, რამდენად რეალურია ის საფრთხე, რაზეც ოპოზიციის წარმომადგენლები საუბრობენ?

- „ნაციონალურ მოძრაობას“ არაფერი არ აქვს სალაპარაკო, მათი პოლიტიკაც ბევრად არ განსხვავდებოდა იმისგან, რაც დღეს კეთდება. ბატონი მერაბიშვილი, დღეს რომ ძალიან ბევრს საუბრობს მოსალოდნელ კრიზისზე, თვითონ დადიოდა სოფელ-სოფელ და ლაპარაკობდა, ბაზარი არ მუშაობს და ცენტრალიზებული ფონდები და კომპანიები უნდა შევქმნაო. ინფრასტრუქტურული პროექტების ხარჯზე ეკონომიკის გამოცოცხლების ილუზიის სჯეროდა და დასაქმების სამინისტროთი სურდა დასაქმების პრობლემის გადაწყვეტა, ისიც აპირებდა საშემოსავლოს გაზრდას და ა.შ. ასე რომ, მათი გამარჯვების შემთხვევაშიც, მგონია, მსგავსი პოლიტიკა იქნებოდა გატარებული. ამიტომ, ვფიქრობ, კრიზის საფრხე მათ შემთხვევაშიც იქნებოდა. ასე რომ, მათ ამ თემაზე სალაპარაკო ბევრი არ უნდა ჰქონდეთ.

რაც შეეხება კრიზისს, თუკი ეს ყველაფერი გაგრძელდა, რა თქმა უნდა, კრიზისი არის გარდაუვალი, რადგან ეკონომიკას არ შეუძლია გამართულად იმუშაოს ასეთი რეგულირებებისა და ხისტი მიდგომების პირობებში. თან, მითუმეტეს, სახელმიფოს ჩარევის ჩაფიქრებული მასშტაბები საკმაოდ დიდია. სხვას რომ თავი დავანებოთ, მხოლოდ 2 სახელმწიფო ფონდის საწესდებო კაპიტალი 4 მილარდი უნდა იყოს, რაც საქართველოს ბიუჯეტის თითქმის ნახევარს უდრის.

თან, რაც მთავარია, ამ ყველაფრის შედეგად სერიოზული, ორნიშნა ეკონომიკური ზრდა კი არ იგეგმება 2013 წელს, არამედ, სულ რაღაც 6%. ამიტომაც ვკითხულობ, ღირს ამდენი რეგულირებები და ხარჯი 6%-იანი ზრდისთვის? გასულ წელს, ოქტომბრამდე, ზრდა ხომ 9 % იყო, ხოლო წლის ბოლოს, არჩევნების შემდეგ, 6.2 %. ამდენი რეგულირება და სოციალური პროექტები იმისთვის, რომ 6%-იანი ზრდა მივიღოთ? - ვფიქრობ, ასეთი დაგეგმვა არალოგიკურია.

გასულ წლებში, მუდმივად იყო 6%-ზე მეტი ეკონომიკური ზრდა, გარდა 2008 წლისა. თუ მაშინდელი სისტემა არ ვარგოდა და მისი სრულყოფა რეგულირებებისა და სახელმწიფო ხარჯების გაზრდაშია, მაშინ 2013 წლისთვის  6%-იანი ზრდა რატომ მიიჩნევა მიღწევად? რატომ უნდა იყოს ახალი მთავრობის პირველი წელი რთული და მხოლოდ მე-4 წელს რატომ უნდა ველოდოთ წარმატებებს? რამ დაამძიმა სიტუაცია 2013-ში 2012-თან შედარებით?

დეკლარირებით, რეგულირებები და სახელმწიფო დანახარჯების გაფართოება უნდა მოხმარდეს იმას, რომ ეკონომიკის კიდევ უფრო დიდი ზრდა მოხდეს. ამ დროს, ბიუჯეტით, ეკონომიკის წინსვლა კი არა, უკუსვლა იგეგმება. გამოდის, რომ ამით ფარული აღიარება ხდება: რეგულირებები და ხარჯები ეკონომიკას აფერხებს, მაგრამ საარჩევნო (პოპულისტური) დაპირებების შესრულება უფრო მნიშვნელოვანი ამოცანაა!

ბოლო წლებში საქართველოს ეკონომიკის ერთ-ერთ მწვავე პრობლემას ინფლაცია წარმოადგენდა. თუმცა, ბოლო 1 წელია რაც ინფლაცია დაბალ ნიშნულზე ნარჩუნდება, ბოლო რამდენიმე თვეა საერთოდაც დეფლაცია ფიქსირდება. თქვენი შეფასებით რა არის ამის მიზეზი და საზიანოა თუ არა ეს პროცესი ქვეყნის ეკონომიკისთვის?

- სინამდვილეში ეს კარგია. ეს ნიშნავს, რომ ეროვნული ბანკი აღარ ბეჭდავს ზედმეტ ფულს და ბევრად მკაცრ პოლიტიკას ატარებს ლარის გაცვლითი კურსის სტაბილურობის მისაღწევად. ჩვენი და არა მარტო ჩვენი კრიტიკის, აგრეთვე რეალობის უკეთესად გააზრების შედეგად, ეროვნული ბანკი იძულებული გახდა შეეცვალა დამოკიდებულება და შესაბამისად, ინფლაციური პროცესები, ანუ ფულის დაუსაბუთებელი ემისია ბოლო წლებში შეიზღუდა.

ამის ერთ-ერთი გამოხატულება გახლავთ ის, რომ ფასების საერთო დონის ზრდა შემცირდა და ბოლო პერიოდში უარყოფითიც კი იყო. მარტივად რომ ვთქვათ, სამომხარებლო ფასებს კლების ტენდენცია აქვს. ეს არის ძალიან კარგი. მზარდ და მონეტარულად მყარ ეკონომიკაში, ფასები უნდა იკლებდეს.

მიუხედავად იმისა, რომ ძალიან კრიტიკული ვარ ეროვნული ბანკის არსებობის და მისი ფუნქციების მიმართ, ის, ალბათ, ერთადერთი სახელმწიფო ორგანიზაციაა, რომლის მუშაობაც, ამ ეტაპზე, ეკონომიკური განვითარების ლოგიკას რადიკალურად არ უპირისპირდება, რა თქმა უნდა, სხვებთან შედარებით.

კრიზისის თემა რომ გავაგრძელოთ, შეიძლება თუ არა რაიმე პარალელები გავავლოთ დღევანდელ რეალობასა და 90-იანი წლების პირველი ნახევრის ეკონომიკურ პრობლემებს შორის. მოგეხენებათ მაშინ ჰიპერინფლაცია იყო ქვეყანაში. თუ შეიძლება მკითხველს, რომ განვუმარტოთ, რამ გამოიწვია საქართველოში ჰიპერინფლაცია, ვინ შეიძლება იყოს ამ პროცესებზე პასუხისმგებელი?

- ასეთი საფრთხე არ არსებობს, ასეთი საფრთხის ნიშნები რომ გამოიკვეთოს, მაშინ მთავრობას ან ეროვნულ ბანკს ორიენტაცია აღებული უნდა ჰქონდეს ფულის ბეჭდვაზე. არ აქვს ეს ორიენტაცია ეროვნულ ბანკს და არც მთავრობას აქვს ასეთი ინიციატივები ჯერჯერობით.

სამომავლოდ, საფრთხე იმაშია, რომ ის გაზრდილი ვალდებულებები, რომელიც უკვე 2013 წლის ბიუჯეტშია ჩადებული და მომდევნო წლებში კიდევ ურო გაიზრდება, ძნელი გასასტუმრებელი იქნება. ამიტომ, როდესაც მთავრობას ფული არ ეყოფა, მას დასჭირდება დამატებითი სესხების აღება ან პირდაპირ ფულის მოჭრა ეროვნული ბანკის მეშვეობით. მაგრამ, ეს შედარებით გრძელვადიანი პერსპექტივის საკითხია, ანუ ხვალ და ზეგ ასეთი განვითარება მოსალოდნელი არაა. თან, ეროვნულმა ბანკმა დღევანდელი არაინფლაციური პოლიტიკა რომ შეცვალოს, საამისოდ ძალზე სერიოზული არგუმენტების წარმოდგენა დასჭირდება, რაც 90-იანების ჰიპერინფლაციით გამოცდილი მომხმარებლებისთვის იოლად ასახსნელი აღარ იქნება. ეს არ არის 90-იანი წლები, როდესაც მონეტარულ პოლიტიკაზე წარმოდგენაც კი არავის ჰქონდა და კაციშვილი ვერ ხვდებოდა თუ რატომ უფასურდებოდა კუპონი. დღეს სხვა სიტუაციაა. ინფლაციის პირველივე ნიშანზე სერიოზული კრიზისი და ეკონომიკური ურთიერთოებების მოშლა მოხდება. ეს ასე ადვილად და შეუმჩნევლად არ ჩაივლის და ჰიპერინფლაციამდე საქმე არ მივა.

ამიტომ, იმედი მაქვს, ეროვნული ბანკი ამ გზით არ წავა. ყოველ შემთხვევაში ის ხალხი მაინც, ვინც ახლა არის ბანკის მმართველობაში. თან, რახან მთავრობა აცხადებს, რომ სავალუტო ფონდისგან სესხის აღებას აღარ აპირებენ და მისთვის ვალის დაბრუნებას გეგმავს, ეს ნიშნავს, არც მათ აქვთ ჯერჯერობით ასეთი ბერკეტის გამოიყენების ჩანაფიქრი. თუმცა, ვიმეორებ, შესაძლოა, ამ ბერკეტის გამოყენება მოგვიანებით დასჭირდეთ, მაგრამ არა უახლოეს მომავალში.

ბოლო დროს, საინფორმაციო საშულალებებში საბჭოთა ანაბრების თემამ ისევ წამოიწია. საზოგადოებამ ისიც გაიხსენა, რომ „ნაციონალური მოძრაობა“ მათ დაბრუნებას პირდებოდა. ზოგს იმედი გაუჩნდა, რომ „ქართული ოცნება“ მაინც გასცემს ამ საკითხთან დაკავშირებულ კითხვებს პასუხს და მეანაბრეების გარკვეულ კომპენსირებას მოახდენს. თქვენი შეხედულება როგორია ამ საკითხთან დაკავშირებით? უნდა მოხდეს, თუ არა საბჭოთა ანაბრების დაკარგვის ისტორიის გამოძიება, უნდა მოხდეს თუ არა დაზარალებული საბჭოთა მეანაბრეებისთვის რაიმე სახის კომპენსაციის გადახდა სახელმწიფოს მხრიდან? თქვენ თუ იცით, სხვა ქვეყნებში როგორ მოგვარდა ეს პრობლემა და რა ფიქრობთ, საქართველოში რა შეიძლება გაკეთდეს ამ მიმართულებით? როგორ ფიქრობთ, რა გახდა 90-იანი  წლების საქართველოში ჰიპერინფლაციის გამომწვევი მიზეზი, რომლის გამოც შემდეგ მოხდა ანაბრების გაუფასურება? უნდა მოხდეს, თუ არა ამ პროცესების გამომწვევი ადამიანების გამოვლენა და პასუხისგებაში მიცემა?

- „ქართული ოცნება“, როგორც კოალიცია თავის თავზე ვერაფერს ვერ აიღებს, საკუთარი ჯიბიდან ხომ ვერ გადაიხდის? საუბარი სახელმწიფოზეა.

ჩვენ უნდა გავარკვიოთ, რომ სინამდვილეში საბჭოთა ვალები არ არსებობს. გაბანკროტება მოხდა პოსტსაბჭოთა პერიოდში, შევარდნაძის დროს და ეს არის ხაზგასასმელი.

რასაკვირველია, გამოძიება კარგია, უნდა ვიცოდეთ რა ბედი ეწია ანაბრებს და როგორი იყო ამ პროცესში სახელმწიფოს, ანუ მისი ჩინოვნიკების როლი. მაგრამ თუკი დამტკიცდა, რომ ანაბრების გაუფასურებას და კონფისკაციას მაშინ კონკრეტულმა ადამიანებმა გაუკეთეს ორგანიზება, მაშინ გაუგებარია, დღეს უდანაშაულო გადასახადების გადამხდელებმა რატომ უნდა აიღონ თავის თავზე ამ ვალების გადახდა. თუკი ვიღაცამ დანაშული ჩაიდინა და ვიღაც დაზარალდა, მაშინ ეს ზარალიც დამნაშავემ უნდა აანაზღაუროს. უნდა დაისაჯოს მაინც, თუკი ანაზღაურება არ შეუძლია რაიმე მიზეზით.

სახელმწიფოს თავისი ფული არ აქვს, მასზე დაკისრებული ნებისმიერი ვალდებულება სინამდვილეში გადასახადის გადამხდელმა უნდა გადაიხადოს. არა მგონია გონივრული იყოს, რომ ერთი ჯიბიდან ამოვიღოთ გადასახადის სახით და მეორე ჯიბეში ჩავდოთ, დაბრუნებული ანაბრის სახით. თუ მაინც და მაინც აუცილებელი გახდება ანაბრების „დაბრუნების“ პროცესის დაწყება, მაშინ სხვა მექნიზმი  უნდა იყოს ამოქმედებული. მაგალითად, პრივატიზებიდან შემოსული თანხები და ა.შ. თუმცა, ნაკლებად სავარაუდოა, რომ იმ თანხების სრული ანაზღაურება შესაძლებელია.

ხშირ შემთხვევაში ანაბრების მითვისებას კონკრეტულ პიროვნებას, ვანო ჩხარტიშვილს მიაწერენ, რამდენად ობიექტურია მსგავსი შეფასება?

- მე ზუსატად არ ვიცი, რა პირობებით მოხდა ყოფილი შემნახველი ბანკის პრივატიზება. სავარაუდოდ, სახელმწიფოს უნდა აეღო საპენსიო ვალდებულებები და ბანკი ისე გაეყიდა. ზოგადადაც, როცა სახელმწიფო ფულის ბეჭდვას იწყებს, ამას ბუნებრივია, ინფლაციური პროცესები, ანუ ფულის გაუფასურება მოჰყვება და რომელიმე კონკრეტული პიროვნება ან კერძო ბანკი ამ პროცესს ვერ შეაჩერებს, პირიქით, მსხვერპლის როლში გამოდის.

თქვენი რჩევა რა იქნება ახალი მთავრობის მიმართ, რას უნდა მიაქციონ ყურადღება, რომ რეალური არ გახდეს ის საფრთხეები რაზეც ვისაუბრეთ?

- ნაბიჯი გადადგან გადადგომისკენ და მიდგომების გადახალისებისკენ. წინ მხოლოდ ეკონომიკური თავისუფლება წაგვიყვანს.

ვინ უნდა მოვიდეს?

- ვისაც რეალური ხედვა ექნება, თუ როგორ შეიძლება ამ სიტუიაციიდან გამოსვლა ადამიანის უფლებებისა და მისი კერძო საკუთრების ხელშეუხებლობის საფუძველზე.

თუ ნაციონალების დაბრუნებას გულისხმობთ, ამ იდეის ერთგული ისინი ნამდვილად არ ყოფილან.

- რასაკვირველია არა. ერთგული კი არა, ბოლო საარჩევნო კამპანიის მიხედვით, ისინი აქტიური მოწინაღმდეგეები აღმოჩდნენ. ისე გამოვიდა, რომ ეკონომიკური თავისუფლების იდეას და ძირითადად 2005-2008 წლებში განხორციელებული რეფორმების შედეგად, საერთაშორისო რეიტინგებში მიღწეულ მაღალ პოზიციებს უფრო სარეკლამოდ იყენებდნენ.

ანუ, ვდგავართ სერიოზული პრობლემის წინაშე - ქვეყანაში არ არსებობს პოლიტიკური ძალა, რომელსაც შეუძლია ეკონომიკა გააჯანსაღოს?

-შეიძლება ასე ითქვას, რომ სერიოზული, ორგანიზებული პოლიტიკური ჯგუფი, რომელიც თავისუფალი ბაზრის პრინციპებზე დააფუძნებს ქვეყანის განვითარებას და რეალურად შეძლებს, ბიუროკრატიული რეგულირებისგან თავისუფალი ეკონომიკა შეიქმნას, ჯერჯერობით, არ არსებობს. თუმცა, არსებობენ პიროვნებები და მათი პიროვნული და ინტელექტუალური გავლენა იზრდება.