გლდანის ციხეში ძალადობის კადრების გასაჯაროვებამ ჩვენი საზოგადოებისთვის ესოდენ ძვირფასი ჰედონისტური ფასეულობები და რელიგიურ-პატრიოტული პათოსი, დროებით, უკანა პლანზე გადაისროლა. მნიშვნელობა შეიძინა ადამიანის უფლებებმა და ღირსების პატივისცემამ.

სტუდენტებისთვის, რომლებმაც ორგანიზებული პროტესტის ინიცირება მოახდინეს, უმთავრესი პრინციპი გახდა „ძალადობას - არა!“. ეს მოვლენა საქართველოს უახლეს ისტორიაში ეროვნული კონსენსუსის, ანუ ერთსულოვნების პრეცედენტად შეიძლება ჩაითვალოს. თუ „არა-ძალადობას“ კვლავ აქტუალური იქნება, სოციუმი იოლად შეთანხმდება ისეთ ფასეულობებზე, როგორიცაა შემწყნარებლობა, სამართალი და სხვა. საით შეიძლება წავიდეს ჩვენი საზოგადოება, რამდენად ცვალებადია კონსენსუსი? რა მნიშვნელობა აქვს მას სამართლებრივი გარემოს დამკვიდრებაში? ამ თემებზე www.for.ge ფილოსოფოს ზაზა შათირიშვილს ესაუბრება.

არჩევნების შემდეგ ასპარეზზე ბევრი საზოგადოებრივი ჯგუფი გამოჩნდა, რომელთაც განსხვავებული ფასეულობები აქვთ. რაზე შეიძლება შეთანხმების მიღწევა?

– საზოგადოებამ, როგორც წესი, არ იცის, რა არის კარგი, რა - ცუდი. ის მუდმივად ახდენს შეფასებას, მერე - გადაფასებას... ასე გრძელდება მანამ, სანამ ჯოჯოხეთი არ დააღებს პირს. ცოდნა აქვს მხოლოდ კონკრეტულ ადამიანს. საბოლოო ჯამში, საზოგადოება მითებისა და კონვენციების დონეზე წყვეტს ყველაფერს. დასავლეთში უმთავრესი სწორედ შეთანხმება, ანუ კონსენსუსია; ეს პროცესი ჩვენთან ახლა იწყება. კონსენსუსის პრეცედენტი ოქტომბრის არჩევნების წინ მოხდა, როცა ყველა ჯგუფმა ერთხმად განაცხადა: „ძალადობას - არა!“ სამომავლო შეთანხმებებიც სწორედ ძალადობის უარყოფის შედეგი იქნება. მაგალითად – პოლიტკორექტულობა, უმცირესობის უფლებების აღიარება...

ისე, კონსენსუსიც ცვალებადი რამ არის და დამოკიდებულია იმაზე, თუ რაში გაუგებენ ერთმანეთს სხვადასხვა სოციალური ჯგუფები. მაგრამ არსებობს უფრო ხანგრძლივი კონსენსუსიც, მაგალითად – ერი! რას წარმოადგენს ის? ერნსტ რენანის განმარტებით ნაცია მუდმივი კონსენსუსია, მაგრამ მე ასე კატეგორიულად არ ვიტყოდი.

კონსენსუსი ღირებულებით სისტემაზე შეთანხმებას გულისხმობს. საზოგადოებრივი ჯგუფები სწორედ ამ ნიშნით განსხვავდებიან ერთმანეთისგან. დღეს რა არის უმთავრესი ფასეულობა ?

– ზოგისთვის, უმთავრესი ღირებულება საქართველოს “ოთხიათასწლოვანი” კულტურაა. ზოგისთვის - ენა, მამული, სარწმუნოება, რაც იმას გულისხმობს, რომ გენეტიკური მართლმადიდებლობა ჩვენი იდენტობის ნაწილია და მაშინ, არამართლმადიდებელი ქართველად ვერ ჩაითვლება. ზოგი ამბობს: „მე ვარ ქართველი, მასაშადამე, ვარ ევროპელი“; ზოგიც – „მე ვარ ქართველი, მაშასადამე ვარ კავკასიელი“ და ასე შემდეგ... დღეს, ჩვენს საზოგადოებაში ბევრი განსხვავებული ჯგუფია, რომელიც მხოლოდ ნეგატიურზე შეიძლება შეთანხმდეს. არჩევნების შემდეგ მათ კონსენსუსი აქვთ „არა ძალადობა“-ზე. თუ ეს შეთანხმება ძალაში დარჩა, რთული არ იქნება ისეთი ღირებულებების დაცვა, როგორიცაა პოლიტკორექტულობა, უმცირესობების მოთხოვნების გათვალისწინება, ეთნიკური და რელიგიური შემწყნარებლობა და სხვა.

კოჰაბიტაციაც ღირებულებაა, რომლისკენაც ჩვენ დასავლეთი მოგვიწოდებს, მაგრამ ხალხის დიდი ნაწილი წინა სელისუფლებას ნაცისტებს ადარებს, ნიურნებრგის პროცესს და სახრჩობელას ითხოვს... რა არის გამოსავალი?

– კოჰაბიტაცია დასავლეთის მნიშვნელოვანი ღირებულებაა და დიალოგს გულისხმობს. ვინც დიალოგს მიღმაა, ითვლება, რომ გეტოშია, როგორც, მაგალითად, სირია, ირანი, სადამ ჰუსეინის ერაყი... ისინი, შესაძლოა, ძალით შემოიყვანონ დიალოგში. სხვათა შორის, დიალოგზე საუბარი დასავლეთმა სწორედ ნაციზმის შემდეგ დაიწყო - ნაციზმი და ჰოლოკოსტი აბსოლუტურ ბოროტებად ჩაითვალა; ის გახდა ათვლის წერტილი, ერთგვარი ახალი თეოლოგია, დასაბამიერი ცოდვა – ბროტება, რომლის მსგავსი არც მანამდე ყოფილა და არც შემდეგ იარსებებს. ჩვენ ვცდილოთ დასავლეთს დავუმტკიცოთ, რომ საქართველოში ნაციზმი და აბსოლუტური ბოროტება გვქონდა, მაგრამ მათ ეს, ბუნებრივია, არ ესმით - ციხის კადრები ყველამ ნახა, მაგრამ სააკაშვილს ჰიტლერის მსგავსად ექვსი მილიონი ებრაელი არ გაუწყვეტია! ესე იგი, არსებობს ბოროტების გრადაცია. აქედან გამომდინარე, დიალოგიც შესაძლებლად მიიჩნევა. ასე რომ, საქართველოში ნიურნბერგის პროცესი არ იქნება. საბოლოო ჯამში, დრო ყველაფერს გაანეიტრალებს, განაპირობებს დავიწყებას, ხალხიც, ნელ–ნელა დამშვიდდება და დიალოგში შევა.

რამდენად არის შესაძლებელი კოლექტიური მონანიება - ერთგვარი კათარზისი იმის გამო, რომ ჩვენმა საზოგადოებამ ბოლო 20 წელიწადში რაღაც ცუდი დაუშვა, ბევრ უსამართლობზე თვალი დახუჭა, რეაგირება არ მოახდინა?

– კოლექტიურ მონანიებაზე დასავლეთშიც მსჯელობდნენ. მგონი ესეც ახალი თეოლოგიაა, რომლითაც ქრისტიანულის ჩანაცვლებას ცდილობენ. ამაზე საუბრობდა კარლ იასპერსიც, რაც მე უპასუხიმგებლობად მიმაჩნია: ცოდვაც და მონანიებაც ინდივიდუალურია; საზოგადოება და სახელმწიფო - კოლექტიური და სისტემური; ასე რომ, ჩვენ მას პიროვნულ თვისებებს ვერ მივაწერთ - კოლექტივს ვერ მოთხოვ იმას, რაც მხოლოდ ინდივიდს შეუძლია. საბოლოო ჯამში, ყველაფერი რეპარაციამდე მიდის. გერმანელები დღესაც უხდიან ფულს ებრაელებს - ისრაელის ბიუჯეტის დიდ ნაწილს სწორედ რეპარაცია შეადგენს. მაგრამ ჭეშმარიტი გამოსყიდვა ფასდაუდებელია. იესო ქრისტემ დასაბამიერი ცოდვა სისხლით გამოისყიდა.

ნაციონალების მმართველობისას გაიხსნა ოკუპაციის მუზეუმი, დაიწყო 30-იანი წლების რეპრესიის მსხვერპლთა მოგონებების შეკრება და დაარქივება. წინა ხელისუფლება გულმოდგინედ ამხელდა ბოლშევიზმს, რომელსაც ბევრი რამით საბოლოო ჯამში, თავად დაემსგავსა. რამდენად ვართ დაზღვეული იმისგან, რომ ახალი ხელისუფლების სახით ძალაუფლების იგივე ტიპი არ განმეორდება?

– ტიპი შეიძლება განმეორდეს, მაგრამ შინაარსი - არა. ნაციონალების ხელისუფლება, მართლაც ძალიან გავდა 30-იანი წლების საბჭოთა მმართველობას, მაგრამ ეკონომიკური, სოციალური შინაარსი შეცვლილი იყო; სხვა ხალხი, სხვა კულტურა, სხვა ეკონომიკური წყობა და ა.შ. ნაციონალების ბოლშევიკებად მოხსენიება მეტაფორაა. შინაარსი არის დრო, რომელიც შეუქცევადია. აღდგენისას ყოველთვის რაღაც იცვლება. რესტავრაცია აუცილებლად გულისხმობს ინოვაციას.

პლატონმა აღწერა ძალაუფლების ხუთი ტიპი: არისტოკრატია, ტიმოკრატია, ოლიგაქია, დემოკრატია და ტირანია. არისტოკრატიის გამოკლებით, დანარჩენი ოთხი ტიპი მეორდება, ვიცვლებით ჩვენც და ყოველ ჯერზე ახალ სიტუაციაში ვხვდებით. ამიტომაც ვერ გამოგვაქვს ისტორიიდან გამოცდილება. მამარდაშვილი ამბობდა: „თუ ვერ გამოვიტანთ გაკვეთილს, მომდევნო წელი აღმოჩნდება არა 1984, არამედ 1917.“ ასეც მოხდა!

კომპარტიის ისტორიას ბვერი საერთო აქვს ჩვენს წინა მმართველობასთან. ჩაკეტილი ტიპის ორგანიზაციებს აქვთ იმის განცდა, რომ ერთადერთ ჭეშმარიტებას ფლობენ. ნაცმოძრაობის ელიტა თვლიდა, რომ ხალხი ბნელია. ლევან რამიშვილს გულწრფელად სჯერა ამის. ამიტომაც, ნათელი მომავლის ასაშენებლად, როგორც სურდათ ხალხს ისე უნდა მოქცეოდნენ.

სხვათა შორის ციხის საკითხი ძალიან მნიშვნელოვანია. დიდ ფილოსოფოსს, მიშელ ფუკოს დაწერილი აქვს წიგნი ციხის გენეალოგიაზე. ის ამბობდა: „თუ გვინდა შევისწავლოთ ძალაუფლება, უნდა ვნახოთ ციხეები და საავადმყოფოები“, ანუ ინსტიტუციები, სადაც ძალაუფლება შეიძლება ტოტალური გახდეს. ფუკო და მისი უფლებისდამცველი მეგობრები ციხეებში მონიტორინგს ახორციელებდნენ. ამ პროცესს ჩვენ ახლა ვიწყებთ.

ინტელექტუალი ფუკო ადამიანის უფლებებს იცავდა. ჩვენი ინტელექტუალები თითქმის ყოველთვის მხარეებს წარმოადგენენ პოლიტიკურ ბრძოლაში. შეგვიძლია ჩვთვალოთ, რომ ინტელექტუალური ტრადიცია კონფორმისტულია და უმეტესად კონიუნქტურას ერგება? სად არის მათი პასუხიმგებლობა?

– არ შემიძლია არ დაგეთანხმოთ. 1927 წელს ჟულიენ ბენდამ დაწერა თავისი ცნობილი წიგნი „ინტელექტუალთა ღალატი“. ბენდას თანახმად, ინტელექტუალი ეყრდნობა კონიუნქტურას და ჩვეულებრივ ადამიანს ღალატობს. ქართველი ინტელექტუალების უმეტესობამ სააკაშვილი პროგრესულ მოვლენად მიიჩნია, ხალხი კი - ბნელად. ერთ მხარეს იყო მართლმადიდებულური ფუნდამენტალიზმი, ნაციონალიზმი, მეორე მხარეს - პროგრესი და დემოკრატია.

ინტელექტუალი არის მოაზროვნე, რომელსაც ჯერა პროგრესის. მაგრამ არსებობს ისეთი რამ, რასაც პროგრესის მითის არ ჯერა. სხვადასხვა ენაზე მას განსხვავებული სახელით მოიხსენიებენ. ბუდიზმში ამ მოვლენას ბოდჰისატვას უწოდებენ. ეს ნიშნავს სწორი ხედვას, სწორ აზროვნებას; ბოდჰისატვა არ გადადის ნირვანაში, იგი ეხმარება ადამიანებს, თუმცა, მათ ამის შესახებ არ უწყიან. ბოდჰისატვები არსებობენ, მაგრამ, რევოლუციონერებისა და ინტელექტუალებისგან განსხვავებით, არ ახდენენ სისტემურ ცვლილებებს. მათ არ ჯერათ, რომ საზოგადოებრივი მდგომარეობის გაუმჯობესებით ადამიანის მდგომარეობა გაუმჯობესდება. ინტელექტუალს კი, პროგრესის სახელით ყოველთვის შეიძლება მოუვიდეს ის, რაც გია ნოდიას, ან ლევან რამიშვილს დაემართათ.

ინტელექტუალებმა ჩათვალეს, რომ ნათელი მომავლის ასაშენებლად დღეს შეგიძლია უკანონობის ჩადენა. ესეც ბოლშევიკური მიმართებაა. რუსი ბოლშევიკების აზრით, საიმპერატორო რუსეთი საშინელება იყო და ნათელი მომავლის შესაქმნელად ხალხი გარდაქმნას მოითხოვდა. შეუდგნენ კიდევც ამ ზეამოცანის შესრულებას. იგივე იყო საფრანგეთის რევოლუციის შემდეგაც...

გასაგებია, რომ ნათელი მიზნების მიღწევა მანკიერი საშუალებებით მხოლოდ არასამართლებრივ გარემოში ხდება. ამ პრინციპმა წინა ხელისუფლება ჩიხში შეიყვანა... მაგრამ რამდენად არის ჩვენში სამართლის დამკვიდრების შესაძლებლობა და საამისო მზაობა?

– აცტეკები თავიანთი სახელმწიფოს კეთილდღეობისთვის ყოველდღე სწირავდნენ ადამიანებს მსხვერპლად. ხათუნა ოჩიაურმა თქვა, წესრიგის გულისთვის ჩვენ გირგვლიანის სიცოცხლით გადავიხადეთ ფასიო! აი, სწორედ ეს არის „აცტეკობა“! მაგრამ როგორც წესი, „ნათელ მიზნებისთვის“ საკუთარ თავს არავინ სწირავს.

ყოველთვის შეიძლება ჩავარდნა „აცტეკურ“ სიტუაციაში. ეს დაემართა ევროპას, რომელიც გერმანელებს დაუწვა და მათი მმართველობა აღიარა.

ბერძნულ-რომაული სამართალი უმნიშვნელოვანესი ინსტიტუციაა. ეს ფორმა 28 საუკუნეა არსებობს და ამბობს - მიზანთან უნდა მიხვდიე სამართლებრივი საშუალებით. ანუ მნიშვნელოვანია პროცედურა.

სამართალი და სასამართლო ევროპის ყველაზე ხანგრძლივი ინსტიტუციაა. თუ დღეს პროცედურებს არღვევ საიმისოდ, რომ ხვალ სამართლიანი სახელმწიფო გქონდეს, ვერაფერს მიაღწევ. ნეტარი ავგუსტინე ამბობდა: „იქ, სადაც არ არის სამართალი, სახელმწიფოს მეთაურები სხვა არაფერი არიან, თუ არა შარაგზის ყაჩაღები“.

პროგრესი აცტეკების საზოგადოებაშიც არსებობდა. ბოლშევიკებსაც ჰქონდათ მიღწევები და ნაციონალების მმართველობასაც, მაგრამ ბოლოს ჩვენ ცოცხებამდე მივედით და აღმოვჩნდით კედელთან, ზღვართან - როგორც გაირკვა, მოწინავე ხალხი, თავის დროზე „ბითლზს“ და „ამერიკის ხმას“ რომ უსმენდა, პატიმრებს ცოცხებს ურჭობდა. რატომ არის მნიშვნელოვანი ცოცხი? მას ბევრი ხალხისა და ერის მითოლოგიაში ქვედა ინფერნალური განზომილება, თავისებური მითო-პოეტური დატვირთვა აქვს... ცოცხებზე სხდებიან კუდიანები. მხოლოდ ამის შემდეგ მივედით ჩვენ შეთანხმებამდე და ვთქვით - ლგბტ ხარ, თუ მმკ, „ღვინო დუდუკი ქალები“, კათოლიკე თუ მართლმადიდებელი, დავიწყოთ იმით, რომ არ იყოს წამება, ძალადობა, დაკითხვის დროს ღირსების შეურაცყოფა. ჩვენ მივხვდით, რომ სამართალი და სამართლებრივი კრიზისი არის ყველაზე ფუნდამენტური რამ. უნდა დაიცვა ფორმა და შეაგროვო მტკიცებულებები. მაგალითად, მეგის ქარდავას შესაძლოა ვერ დაუმტკიცონ დანაშაული. ვიღაცისთვის ეს სამართლიანობაა, ვიღაცისთვის - უსამართლობა; თუ ფორმიდან გამომდინარე, სამართლებრივად ვერ მივდივარ გადაწყვეტილებამდე, ადამიანი უნდა გავათავისუფლო. ამით აღვასრულებ სამართალს. ასე რომ, თუ მეგის ქარდავას, ან ბაჩო ახალაიას მტკიცებულებების არქონის მიზეზით, დანაშაულს ვერ დაუმტკიცებენ, ჩავთვლი, რომ უკვე სამართლებრივ სივრცეში შევედით. კი ბატონო, ვიცით რომ დამნაშვეა, მაგრამ პროცედურულად ამას ვერ ვუმტკიცებთ.

სამართალი ისეთივე ტიპის ინსტიტუციაა, როგორც მაგალითად უნივერსიტეტი. ადამიანმა, შესაძლოა, უნივერსიტეტის გარეშე  დააგროვოს შესანიშნავი ცოდნა, როგორც, მაგალითად, რენე დეკარტმა, მაგრამ უნივერსიტეტში გარკვეული ტიპის მექანიზმებით ხდება ცნობა, ან არცნობა: ამას ექნება დიპლომი, იმას - არა; ეს პროფესიონალია, ის - არა. ვერ ვიტყვით, რომ უნივერსიტეტმა ყველაფერი იცის, მაგრამ ის გარკვეული ფორმაა. შეიძლება აღმოჩნდეს, რომ მნიშვნელოვანი ცოდნა უნივერსიტეტის გარეთ არის. ასეთ შემთხვევაში, უნივერსიტეტი ამ ცოდნის საკუთარ კურიკულუმში შემოტანას ცდილობს. ევროპაში ათასი წლის განმავლობაში ასე ხდება. სამართლის მსგავსად, უნივერსიტეტშიც გარკვეული პროცედურით მიდიხარ გადაწყვეტილებამდე.

სწორედ ამას ქვია უნივერსიტეტის ავტონომია, რაც სამართლის ავტონომიასთან ერთად, უმნიშვნელოვანესია ქვეყნისთვის. უნდა ითქვას, უნივერსიტეტები დემოკრატიას არ მოუტანია, ისინი მე-10 საუკუნიდან არსებობენ...

თუ სამართალს რელიგიურ კონტექსტში განვიხილავთ, შეგვიძლია ვთქვათ, რომ არც ის არის სრულყოფილი. უდანაშაულო ქრისტე პოლიტიკური კონიუნქტურის გამო აცვეს ჯვარს. რა ავსებს სამართლის ნაკლულოვანებას? მომავალი სამსჯავრო, რასაც პლატონი თავის დიალოგში „გორგიასი“ ზევსის სასამართლოს უწოდებს. ის ამბობს, რომ მიწიერი სასამართლო არასრულყოფილია და მას ზევსის სამსჯავროს ჩრდილი ეცემა. ანუ მიწიერის უკან მარადიული სამსჯავრო დგას. ქრისტიანობამ, რომელმაც პლატონის აზრს შეასხა ხორცი, ისტორიის დასასრულს სამსჯავრო უწოდა. თუ მიწიერი სასამართლო ფრაგმენტულია და რაღაცას ვერ ამტკიცებს, უმაღლეს ინსტანციაში ადამიანი დანახული და აწონ–დაწონილია. ოღონდ, არა სისასტიკით, გულგრილობითა და სისტემური ნეიტრალიზაციით, არამედ სიყვარულით. ასეა ბუდიზმშიც; ასეა ისლამშიც...

ახალი გამოწვევების კონტექსტში, საზოგადოებამ რუსეთთან დაახლოების აუცილებლობაზე დაიწყო საუბარი. საკმაოდ წინააღდეგობრივი ვითარებაა: ერთის მხრივ – სამართალი, ღირსების პატივისცემა, ძალადობის დაგმობა; მეორეს მხრივ – რევერანსები სახელმწიფოსთან, სადაც ეკატერინეს მმართველობამდე არისტოკრატების ცემა დაშვებული იყო; რუსეთზე საუბრისას მუდმივად მახსენდება ჩანაწერი ჯაკომო კაზანოვას მემუარებიდან. რუსეთში მან კულტურული შოკი მიიღო; მისი თქმით, ამ ქვეყანაში ზემდგომი ქვეშევრდომს ცემს, ეს უკანასკნელი - თავის ქვეშევრდომს, ესეც - თავის ქვეშევრდომს და ხმას არავინ იღებს. „აქ ყველას - ადამიანიდან დაწყებული, ცხოველით დამთავრებლი, ისე მოსწონს ჯოხი, რომ მას სასწაულების მოხდენაც კი შეუძლია“.

– კი, ასეა, მაგრამ რუსეთში მოგზაურობის დროს კაზანოვა პირველ რიგში რაინდობისა და არისტოკრატიის არარსებობამ გააოგნა. ეკატერინე მეორემდე უმაღლეს ხელისუფალს რუსეთში ყველას ცემა შეძლო. მათ შორის, თავადებისაც. არსებობდა მხოლოდ მეფე და სხვა არავინ! გლეხის ცემაზე კაზანოვა, ბუნებრივია, არ აღშფოთდებოდა, მაგრამ არისტოკრატი ღირსების მატარებელია. ღირსება კი - რაინდული ფენომენი. აქედან გამომდინარე, ევროპელისთვის რაინდის ღირსების შეურაცხყოფა დაუშვებელია. ანრი მეოთხეს ბრძოლა ჰქონდა გერმანელებთან. ტყვედჩავარდნილ გერმანელ დიდგვაროვანს ფრანგმა არისტოკრატმა სილა გააწნა. საფრანგეთის მეფემ ფრანგი სიკვდილით დასაჯა... რაინდს სიცოცხლე შეიძლება წაართვა, მაგრამ ღირსება - არა! ანუ, ღირსება სიცოცხლეზე მაღლაა. კაზანოვა იმდროინდელ რუსეთში სწორედ ღირსების არარსებობამ განაცვიფრა.

თუ რუსულ არასახელისუფლო მედიას გადავხედავთ, დღევანდელ რუსეთში ღირსებას, ადამიანის სიცოცხლეს და სამართალს პატივს არ სცემენ... თქვენი მეტაფორით რომ ვისარგებლოთ, იქ სწორედ რომ „აცტეკური“ მმართველობის ხანაა. იმპერიული ყაიდის ექსპერტებიც კი რუსეთის დაისზე საუბრობენ. რატომ ვცდილობთ ბოლო ვაგონს შევახტეთ? რა პოლიტიკური სიბრძნეა ამაში? რას იტყვით პატრიარქის ვიზიტზე?

– ზოგადად, ქართველს, რუსთან შედარებით, სამართლის გაცილებით გამძაფრებული შეგრძნება აქვს. რეალური და უმნიშვნელოვანესი განსხვავება რუსეთისგან სწორედ სამართლიანობის დამკვიდრების სურვილია. ვფიქრობ, სწორედ ეს უნდა გახდეს ჩვენი პრიორიტეტი და უმთავრესი მისწრაფება.

 მნიშვნელოვანია არა ის, თუ რას ამბობენ ცალკეული ავტორიტეტული პიროვნებები - პრეზიდენტი, პატრიარქი, მოსამართლე... არამედ მნიშვნელოვანია, არსებობდეს ფორმები - სასამართლო, უნივერსიტეტი და ასე შემდეგ.

პრუსიის იმპერატორს, ფრიდრიხ მეორეს მოუვიდა ასეთი რამ: ის დიდი აღმშენებელი იყო და ერთ-ერთი გზის გაყვანისას წისქვილი დაანგრევინა. მეწისქვილემ იმპერატორს სასამართლოში უჩივლა. მისი გადაწყვეტილებით, თუ იმპერატორი უკადრისს ჩადიოდა, სასამართლო მაინც არსებობდა და მის უფლებას დაიცავდა. სასამართლომ მეწისქვილე გაამართლა. ამის შემდეგ, ფრიდრიხ მეორემ იუსტიციის სახლზე ამოაკვეთინა სიტყვები: „პრუსიაში არსებობს სასამართლო“. ასე რომ, თუ საქართველოში სასამართლო, ანუ სამართალი იარსებებს, ჩვენ რუსეთის „აცტეკურ“ სივრცეში ვერაფერი დაგვაბრუნებს.