„ქართულ ოცნებაში“ ქვეყნის საპრეზიდენტო და საპარლამენტო მოდელს შორის აზრთა სხვადასხვაობაა. აღნიშნული საკითხი განსჯის საგნად იქცა საზოგადოებაშიც. სწორედ საპრეზიდენტო კანდიდატურის საკუთარ პარტიასთან განხილვა ჩაუთვალა ბიძინა ივანიშვილმა შეცდომად თავდაცვის მინისტრ ირაკლი ალასანიას. ის, რომ ბიძინა ივანიშვილს არაერთხელ უთქვამს, რომ პრეზიდენტი უნდა იყოს არბიტრი, ამ ინფორმაციას სასჯელაღსარულების მინისტრი სოზარ სუბარი ადასტურებს. სუბარი იშველიებს პრემიერის ნათქვამს, რომ ეს პოსტი უნდა დაიკავოს ადამიანმა, რომელსაც ექნება დიდი ცხოვრებისეული გამოცდილება და ამას გამოიყენებს, როგორც არბიტრი, ხელისუფლების სხვადასხვა შტოებს შორის.  

საქართველოსთვის საპარლამენტო რესპუბლიკა რომ მაინცდამაინც ყველაზე გამართლებული და აუცილებელი რეჟიმი არ არის, საფრანგეთიდან ამას სალომე ზურაბიშვილი ახმიანებს.

მისი თქმით, სამწუხაროდ, საქართველოში ეს საკითხი სერიოზული მსჯელობის საგანი არასდროს ყოფილა. არც ის ყოფილა ხალხისთვის ახსნილი, თუ რას გულისხმობს საპარლამენტო რეჟიმი, რა სიკეთის მომტანია ან რა უარყოფითი ხასიათის მქონეა საპრეზიდენტო რეჟიმი.

სალომე ზურაბიშვილის განმარტებით, ჩვენ ვმსჯელობთ საპრეზიდენტო რეჟიმზე სააკაშვილის მაგალითით (რაც, სინამდვილეში, საბჭოთა ტიპის დიქტატურა და არა ჭეშმარიტი საპრეზიდენტო წყობა იყო) და საპარლამენტოზე, რაღაც მიღებული კლიშეებით, ან კიდევ მითიური პირველი რესპუბლიკის მითით. მაგრამ ცოტამ იცის, თუ რა მახინჯ ფორმებს იღებს ზოგჯერ საპარლამენტო წყობა, როცა არც ძლიერი პარტიები არსებობენ და არც ძლიერი სამოქალაქო ინსტიტუტები, ქვეყანა კი პარტიული შეჯახების არეალი ხდება.

სალომე ზურაბიშვილს სულ სხვა მოვლენად მიაჩნია ინგლისის მაგალითი, სადაც ძლიერი პარტიები და დემოკრატიული ინსტიტუტები არსებობენ და უძველესი საპარლამენტო ტრადიციაა.

„საპარლამენტო რეჟიმს ზოგიერთი პარტიები მხარს უჭერენ იმიტომ, რომ ისეთი პოპულარობით აღჭურვილი ლიდერი არა ჰყავთ, რომელიც საპრეზიდენტოში გამარჯვების იმედს აძლევდეს. სხვები კი საპრეზიდენტოს უჭერენ მხარს, რადგან თვლიან, რომ შანსი მათ გააჩნიათ. ამ დროს ჯერ არ ყოფილა სერიოზული განხილვა იმისა, თუ საქართველოსთვის რომელი წყობა უკეთ დააკმაყოფილებს მის შინაგან კულტურულ და მენტალურ მოთხოვნებს. საქართველო, როგორც ტიპიური „მონარქიის ტრადიციის მქონე“ ქვეყანა, მუდმივად ეძებს თავის „მეფეს“ და სამწუხაროდ, ამ ძიებაში, ზოგჯერ, თავის სულს კარგავს და ზოგჯერ კი, ამ მეფის მოლოდინში ბევრ შეცდომებს უშვებს. ამიტომ, ამ საკითხს კარგად მოფიქრება სჭირდება“, - აცხადებს სალომე ზურაბიშვილი და ამ საკითხთან დაკავშირებით აჩქარებას დაუშვებლად მიიჩნევს.

რომელი მოდელი უფრო მისაღებია საქართველოსთვის და ბიძინა ივანიშვილის კარზე რესპუბლიკელების მოდელი გაიმარჯვებს თუ „თავისუფალი დემოკრატების“, ამის შესახებ For.ge ექსპერტებს ესაუბრა.

პოლიტიკური ექსპერტი ვახტანგ ძაბირაძე იხსენებს, რომ აღნიშნულ საკითხზე დავა ქართველ პოლიტიკოსებში ჯერ კიდევ 90-იან წლებში დაიწყო, როდესაც ზვიად გამსახურდია პრეზიდენტი გახდა. 1991-ში ძალიან ცუდი მოვლენები განვითარდა და მაშინდელი თითქმის მთლიანი ოპოზიციური სპექტრი მომხრე იყო, რომ საქართველოში ყოფილიყო საპარლამენტო მმართველობა და უარგვეყო პრეზიდენტის ინსტიტუტი.

თუმცა, შემდეგ სიტუაცია შეიცვალა და უეცრად აღმოჩნდა, რომ ის ადამიანები, რომლებიც გამსახურდიას დროს საპარლმენტო რესპუბლიკას ითხოვდნენ, თურმე ამას იმიტომ აკეთებდნენ, რომ გამსახურდია არ მოსწონდათ ამ პოსტზე, ხოლო, თუ პრეზიდენტი შევარდნაძე გახდებოდა, მაშინ ეს მოდელი მათთვის მისაღები იქნებოდა.

ექსპერტის თქმით, როდესაც 2007 და 2008 წლებში ოპოზიციის აქციების საქმე ცუდად წავიდა, მან და კიდევ რამდენიმე ადამიანმა (ვახტანგ ხმალაძემ, ზაქარია ქუცნაშვილმა, მინდია უგრეხელიძემ, ოთარ გამყრელიძემ, ლია მუხაშავრიამ და სხვებმა) საზოგადოებრივ საწყისებზე საკონსტიტუციო კომისია შექმნეს და დაიწყეს იმაზე ფიქრი, თუ რა ხდება ჩვენს ქვეყანაში. საბოლოოდ, იმ დასკვნამდე მივიდნენ, რომ საქართველოსთვის ყველა პარამეტრის - არსებული ვითარებისა და ეროვნული ხასიათის გათვალისწინებით, ყველაზე კარგი საპარლამენტო მოდელი იქნებოდა.

თუ რატომ ანიჭებს საპარლამენტო მმართველობას უპირატესობას, ამას ვახტანგ ძაბირაძე შემდეგნაირად განმარტავს, რომ ჩვენ ვართ ტოტალიტარული რეჟიმის პირმშოები. ჩვენ ვცხოვრობდით კომუნისტურ ეპოქაში, სადაც დემოკრატიაზე საუბარიც კი დასჯადი იყო. ამიტომ ჩვენი საზოგადოების უმრავლესობა თავისი მენტალობით ტოტალიტარული აზროვნების, ტოტალიტარიზმის მატარებელი და ტოტალიტარიზმისკენ მიდრეკილია.

უფრო მეტიც, ჩვენი საზოგადოებისთვის ავტორიტარიზმი თითქმის ბუნებრივი მოვლენაა. მართალია, ხმამაღლა ამას ვგმობთ, მაგრამ საზოგადოების ცნობიერებაში ასეთი რამ დევს. საპრეზიდენტო მმართველობა კი ძალიან ახლოს დგას და სულ რამდენიმე ნაბიჯი აშორებს ავტორიტარულ მმართველობასთან.

„ძალიან ძლიერი და თვითმყოფადი უნდა იყოს საზოგადოება და საზოგადოებრივი ინსტიტუტები, რომ პრეზიდენტსა და მის ამალას არ მისცეს საშუალება, რათა ისინი იქცნენ ავტორიტარებად. მთელი ამ 20 წლის განმავლობაში ჩვენ ეს ვერც ერთხელ ვერ მოვახერხეთ და დღესაც ამავე პრობლემის წინაშე ვდგავართ. უბრალოდ, ჯერჯერობით, ეს პრობლემა მკაფიოდ არ ჩანს, მაგრამ გარკვეული დროის შემდეგ, შესაძლოა, გამოჩნდეს. შეიძლება, არ გამოჩნდეს ივანიშვილის პრემიერობის დროს, მაგრამ ვიღაცის დროს გამოჩნდეს“, - აცხადებს ვახტანგ ძაბირაძე და მიაჩნია, რომ მთელმა საზოგადოებამ ეს უნდა გააცნობიეროს. თუ ჩვენ მართლა გვინდა დემოკრატიული და სამართლიანი ქვეყანა, მაშინ უნდა წავიდეთ საპარლამენტო გზით. ამას ემატება ისიც, რომ ჩვენ ტრადიციული ქვეყანა ვართ. ფაქტობრივად, ევროპაშიც ძირითადად საპარლამენტო მმართველობაა, განსხვავებით საფრანგეთისგან, სადაც შერეული მმართველობაა, ხოლო წმინდა საპრეზიდენტო მმართველობა წარმატებული მხოლოდ ამერიკაშია. დანარჩენი, თითქმის ყველგან  რევოლუციები, გადატრიალებები და პრობლემებია.

„საპარლამენტო მმართველობა ძირითადად ტრადიციულ ქვეყნებშია, ჩვენც ასეთი ქვეყანა ვართ და არა - გუშინ და გუშინწინ ჩამოყალიბებული. ამიტომ, ჩვენთვის ბუნებრივი იქნება საპარლამენტო მმართველობა, რაც აგვაცილებს ავტორიტარიზმს და სწორი გზით წაგვგვიყვანს. ყველა არგუმენტს რომ თავი დავანებოთ, ერთი ძლიერი არგუმენტი გვაქვს - 20 წელია საპრეზიდენტო მმართველობის პირობებში ვცხოვრობთ და სულ რევოლუციები გვაქვს. ამიტომ, ამაზე კამათი  კიდევ შეიძლება? თავს ხომ არ მოვიტყუებთ? ჩვენ ხომ ვიცით, რომ ახლაც არჩევნების გზით ხელისუფლების გადაცემა არ ყოფილა. უბრალოდ, გაფორმდა ასე, თორემ ერთმა მხარემაც მშვენივრად იცის, რომ არჩევნების გზით არ დაუთმია და მეორე მხარემაც“.

ამის დასტურად ვახტანგ ძაბირაძე 1-ელი ოქტომბრის არჩევნებში, ქართველი ხალხის ნებასთან ერთად, დასავლეთის დიდ ზეწოლასა და ჩარევას ასახელებს. ამიტომ კიდევ ერთხელ ამ წრეზე წასვლას დაუშვებლად მიიჩნევს. მისი თქმით, ზღაპარია, რომ თურმე ერთდროულად იქნება ძლიერი საპრეზიდენტო მმართველობაც და ძლიერი საპარლამენტო კონტროლიც. ასე მარტივად არ გამოვა ჩვენს ქვეყანაში. ხოლო იქ, სადაც ეს გამოდის, სულ სხვა პირობებია.

ექსპერტი ბექა ნაცვლიშვილი საპარლამენტო მოდელს ცალსახად ეთანხმება, რადგან აღნიშნული მოდელი პარლამენტის მნიშვნელობას წინ სწევს და ნაკლებად პერსონიფიცირებულს ხდის პოლიტიკას. ამ შემთხვევაში, სხვადასხვა სოციალურ ჯგუფთა ინტერესები უფრო კარგად არის წარმოდგენილი და პრეზიდენტს არ აქვს ერთპიროვნულად გადაწყვეტილების მიღების უფლება.

„იმ მოდელს თუ გავითვალისწინებთ, რაც პარლამენტის მიერ პრეზიდენტის არჩევას გულისხმობს, ამ თვალსაზრისით, პრეზიდენტის ლეგიტიმაცია ხდება არ უშუალოდ ამომრჩევლის, ხალხის მიერ, არამედ პარლამენტი ირჩევს პრეზიდენტს. ამდენად, ერთპიროვნული გადაწყვეტილების მიღების სურვილის შემთხვევაში, იგი ამისგან თავს შეიკავებს. ლეგიტიმაციური საფუძველი მას ნაკლებად ექნება, რომ ერთპიროვნული გადაწყვეტილება მიიღოს. მას ძირითადად უფრო კრიზისის განმმუხტველის ფუნქცია ექნება, რაც წარმომადგენლობითი ფუნქციაა“, - აცხადებს ბექა ნაცვლიშვილი.

მისი თქმით, საპარლამენტო მოდელის ასე მარტივად მიღება საკმარისი არ არის. კერძოდ, უნდა შეიცვალოს პარლამენტის არჩევის წესი, ეს უნდა გახდეს არა მაჟორიტარული, შერეული, რაც ჩვენ გვაქვს, არამედ პროპორციული და რეგიონალური სიებით. შესაბამისად, პატარა პარტიებმაც უნდა შეძლონ, რათა მათ შანსი გაეზარდოთ პარლამენტში შესვლით, კოალიციების შექმნის საჭიროება გაჩნდეს და კონსენსუალური მომენტი დამკვიდრდეს ქართულ პოლიტიკაში.

„კარგა ხანია, ივანიშვილის კარზე სალონურ დონეზე დისკუსიები მიმდინარეობს და აზრი მაინც გამობრძმედილია საქართველოში საპარლამენტო მოდელის დამკვიდრებისკენ. იმედი მაქვს, ეს მოდელი გაიმარჯვებს“, - აღნიშნა ბექა ნაცვლიშვილმა.