...ფილოსოფოსი თამაზ ყანდარელი კლასიკური “ჩარეცხილია” _ წლების წინ, ჩეხოსლოვაკიაში მუშაობდა. 1989 წლის სისხლიანი 9 აპრილის შემდეგ, სამშობლოში დაბრუნდა და თბილისის ივანე ჯავახიშვილის სახელმწიფო უნივერსიტეტის ფილოსოფიის ფაკულტეტის ეთიკისა და რელიგიათმცოდნეობის კათედრაზე ლექციებს კითხულობდა... მერე, “ვარდების რევოლუცია” მოხდა. თამაზ ყანდარელს იმედი ჰქონდა, რომ ხელისუფლებაში მოსული ახალგაზრდები “რაღაცას გააკეთებდნენ”, მაგრამ იმედი გაუცრუვდა და... რამდენიმე ათეულ კოლეგასთან ერთად, უნივერსიტეტიდან, როგორც იტყვიან, “უპარდონოდ” გამოუშვეს... მოკლედ, იმაზე, თუ როგორ მართავდა “ნაციონალური” პოლიცია და “უშიშროება” უნივერსიტეტს, “ქართულ სიტყვას”, ფილოსოფოსი, პროფესორი თამაზ ყანდარელი ესაუბრა:
_ “ვარდების რევოლუციის” შემდეგ, ახალგაზრდა მთავრობამ გადაწყვიტა, წარსული, რომელიც ქვეყნის განვითარებას ხელს უშლიდა, დაევიწყებინა და ყველა სფეროში რეფორმა გაეტარებინა. ყველა ფრონტზე, მართლაც, სტაგნაცია იყო და მეც, როგორც საქართველოს მოქალაქემ, დავიჯერე, რომ რაღაც მოხდებოდა, მით უმეტეს, უნივერსიტეტში საქმე ახალგაზრდებთან მქონდა და მათი ძალა ვიცოდი... მოკლედ, ერთ-ერთი პირველი სფერო, რომელსაც ხელი მოჰკიდეს, განათლება იყო, თუმცა არ მეგონა, რომ რეფორმა ასაკობრივი დისკრიმინაციით დაიწყებოდა. სხვათა შორის, უნივერსიტეტში ტრადიცია იყო _ ახალგაზრდებს კათედრებზე ასპირანტებად, ან ლაბორანტებად ვიღებდით და ერთად, როგორც დღეს ამბობენ, კოჰაბიტაციურად ვიყავით, მაგრამ უცებ ე.წ. წლოვანების ზღვარი დასვეს.
“წლოვანების ზღვარის” დასმა ოფიციალურად მოხდა?
_ არა, მაგრამ ყველა გამოსვლაში ამას ამბობდნენ და ამით ჩვენზე გარკვეული ფსიქოლოგიური ზეწოლა ხდებოდა, მაგრამ უნივერსიტეტიდან ხომ არ წავიდოდით? საერთოდ, უნივერსიტეტი “მოდერნი ადგილი” არაა, სადაც ძველები უცებ უნდა წავიდნენ და ახლები მოვიდნენ... “პედაგოგიკა” ქართულად “ბავშვის ტარებას” ნიშნავს, ანუ ჩვენ ვიღაც უნდა ვატაროთ. პედაგოგები კონსერვატორები ვართ, ახალგაზრდობა კი, უფრო “მოდერნია” და სწორედ ამ ურთიერთობაშია აღზრდა-განათლება...
...ბატონო თამაზ, უნივერსიტეტში სიტუაცია მას შემდეგ გამწვავდა, რაც რექტორი რუსუდან ლორთქიფანიძე გახდა, რომელიც, როგორც მაშინ ამბობდნენ, პრეზიდენტის დედის, გიული ალასანიას დაქალი იყო და რექტორად სწორედ ამიტომ აირჩიეს?
_ არ ვიცი, ვისი დაქალი იყო, მაგრამ ქალბატონი რუსუდანის უნივერსიტეტში მოსვლა ძალიან საინტერესოდ მოხდა.
რას გულისხმობთ?
_ ვიცოდი, რომ ქალბატონი რუსუდანი ხელოვნებათმცოდნე და იტალიაში საქართველოს ელჩი იყო, მაგრამ უცებ უნივერსიტეტში მოვიდა. სხვათა შორის, ეს პირველი შემთხვევა იყო, როცა უნივერსიტეტის რექტორის არჩევნებში პოლიცია და უშიშროება ჩაერია.
არჩევნებში პოლიციისა და უშიშროების ჩარევა რას ნიშნავს?
_ ერთი შეხედვით, ძალიან დემოკრატიული სიტუაცია შეიქმნა _ რექტორი უნდა აგვერჩია. კენჭს რამდენიმე კანდიდატი იყრიდა, მათ შორის, რუსუდან ლორთქიფანიძეც, რომელიც უნივერსიტეტისთვის უცხო იყო, მაგრამ ღირსეული ქალბატონი ჩანდა... უცებ დავინახეთ, რომ მთელ ამ საარჩევნო პროცესში “გადაცმულები” იყვნენ ჩართულნი.
“გადაცმულები”, ანუ ძალოვანი უწყებების წარმომადგენლები კონკრეტულად რას აკეთებდნენ? პროფესორ-მასწავლებლებს დირექტივებს გაძლევდნენ?
_ არა, მაგრამ უნივერსიტეტში ისეთი ხალხი გამოჩნდა, რომელიც იქ არასოდეს გვენახა _ კარში ჩადგნენ, გადი-გამოდიოდნენ...
არ ეკითხებოდით, ვინ იყვნენ და რა უნდოდათ?
_ ვეკითხებოდით, მაგრამ არ გვპასუხობდნენ... მახსოვს, მაშინ ისიც ითქვა, რომ ხმის მიცემის დამთავრების შემდეგ, ამ ხალხმა ბიულეტინების ყუთი გაიტანა. მოკლედ, ისეთი სიტუაცია იყო, რომ არჩევნებს ეს “გადაცმულები” კურირებდნენ.
ბატონო თამაზ, როგორ ფიქრობთ, ამ არჩევნებში რუსუდან ლორთქიფანიძემ რეალურად გაიმარჯვა?
_ მეორე ტურში ძლივს გაიმარჯვა...
ესე იგი, “გადაცმულები” რომ არ ყოფილიყვნენ, ვერ გაიმარჯვებდა?
_ ვფიქრობ, რომ ვერ გაიმარჯვებდა... სხვათა შორის, თვალშისაცემია, რომ “ვარდების რევოლუციის” შემდეგ მოსული ყველა რექტორი დაცვით დადის...
ბატონო თამაზ, პედაგოგს დაცვა სჭირდება?
_ არა და მეც სწორედ მაგას ვამბობ... ეს ჩვენთვის ახალი რეალობა იყო... სხვათა შორის, უნივერსიტეტში კონკურსები ადრეც ტარდებოდა, მაგრამ უცებ თქვეს, რიგგარეშე კონკურსი უნდა ჩატარდესო...
რა კონკურსიო?
_ ვერ გავარკვიეთ...
ამ კონკურსს ვინ ატარებდა?
_ რექტორატი... მოგვიანებით გავიგეთ, რომ კომისიაში, რომელსაც კონკურსი უნდა ჩაეტარებინა, ყოფილი სტუდენტები შედიოდნენ. ვფიქრობდით, რომ ჩვენი ყოფილი სტუდენტები ჩვენს მხარეზე იქნებოდნენ, მაგრამ მათ უკვე სხვანაირი იდეოლოგია ჰქონდათ... პარალელურად, როგორც გითხარით, უნივერსიტეტი უცხო ხალხით გაივსო.
და ეს უცხო ხალხი რას აკეთებდა?
_ მაგალითად, თუკი ორი პროფესორი ან, უბრალოდ, უნივერსიტეტის თანამშრომელი საუბრობდა, უცებ მათ გვერდით ვიღაც უცნობი დადგებოდა და საუბარს ისმენდა, ანუ ვგრძნობდით, რომ გვაკვირდებოდნენ, გვარჩევდნენ...
ბატონო თამაზ, რატომღაც ჯორჯ ორუელის “1984” გამახსენდა...
_ (იღიმება) დიახ, უნივერსიტეტში ზუსტად ასეთი სიტუაცია შეიქმნა...
9 წლის განმავლობაში, არსებობდა მოსაზრება, რომ “ნაციონალები” განათლების სისტემას მიზანმიმართულად ანგრევდნენ...
_ ამას ვერ ვიჯერებდი. უბრალოდ, ვხედავდი, რომ რაღაც ისეთი ხდებოდა, რაც ჩვენს ტრადიციას არ შეესაბამებოდა... მგონია, რომ შეცდომები დაუშვეს, თორემ ვერ დავიჯერებ, რომ ვიღაცას გადაწყვეტილი ჰქონდა, ერი მომსახურე ერად გადაექცია...
ასეა თუ ისე, ფაქტია: უნივერსიტეტიდან გამოგაგდეს!.. კონკურსზე რა მოხდა?
_ დოკუმენტები ჩავაბარეთ და, მერე გვითხრეს, კონკურსში ვერ გაიმარჯვეთო, მაგრამ როგორც ამბობენ, ეს დოკუმენტები არც უნახავთ...
ანუ, თავიდანვე გადაწყვეტილი იყო, უნივერსიტეტიდან ვინ უნდა გაეშვათ და კონკურსი ფორმალობა იყო?
_ დიახ...
უნივერსიტეტიდან რომ გამოგიშვეს, ამ დროს რექტორი ისევ რუსუდან ლორთქიფანიძე იყო?
_ უნივერსიტეტიდან პროფესორ-მასწავლებელთა გამოშვება-გამოძევება რუსუდან ლორთქიფანიძის დროს დაიწყო, თუმცა, მე გიორგი ხუბუას რექტორობის პერიოდში გამომიშვეს. მერე, ხუბუას მივწერე, თუ რატომ არ იყო კონკურსზე გასაუბრება და ასე შემდეგ.
მერე, ხუბუამ რა გიპასუხათ?
_ კომისიას მიმართეთო...
ბატონო თამაზ, უნივერსიტეტიდან თქვენი გათავისუფლების ბრძანებაში რა წერია, კონკურსში ჩაიჭრა თუ უნივერსიტეტი საკუთარი სურვილით დატოვაო?
_ სიმართლე გითხრათ, გათავისუფლების ბრძანებაში არც ჩამიხედავს...
უნივერსიტეტიდან დათხოვილ პროფესორ-მასწავლებლებს კონპენსაცია დაგინიშნეს?
_ ორი წლის განმავლობაში, ყოველთვიურად, 60-დან 80 ლარამდე გვიხდიდნენ...
კონკურსზე მეორედ გასვლა არ გიცდიათ?
_ არა...
რატომ, რეალობას შეეგუეთ?
_ ასე გამოვიდა, თუმცა თავი შეურაცხყოფილად ვიგრძენი, ერთხანობას დათრგუნულიც ვიყავი... მერე, ვიფიქრე, ალბათ, აზრზე მოვლენ და ისევ დაგვიძახებენ-მეთქი...
დაგიძახეს?
_ არა... სხვათა შორის, გათავისუფლებულთა ნაწილი რეალობას არ შეეგუა და შექმნილი ვითარება გააპროტესტა, თუმცა უნივერსიტეტიდან პოლიციის ძალით გამოყარეს...
ბატონო თამაზ, იმიტომ ხომ არ გაჩუმდით, რომ შვილები გყავთ და შეგეშინდათ?
_ შიში, რა თქმა უნდა, არსებობდა, მით უმეტეს, რომ მხოლოდ ფსიქოლოგიური კი არა, სხვა სახის ზეწოლაც ხდებოდა.
ზეწოლა თქვენზეც იყო?
_ არა, მაგრამ ხომ ვხედავდი, ქვეყანაში რაც ხდებოდა... საერთოდ, კონფლიქტი არ მიყვარს...
კარგად გამიგეთ და, “ნაცმოძრაობა”, ეგებ, თქვენი და თქვენნაირების პასიურობამ გაათამამა, რომ ის ეკეთებინა, რასაც აკეთებდა?
_ ალბათ, ეს მომენტიც იყო...
გიორგი ხუბუა უფრო აგრესიული რექტორი იყო თუ რუსუდან ლორთქიფანიძე?
_ ხუბუა, როგორც ჩანდა, დირექტივებს ასრულებდა... სხვათა შორის, რამდენიმე წლის წინ, იტალიაში კონფერენციაზე ვიყავით, დავმეგობრდით და ვკითხე, უნივერსიტეტიდან რატომ გაგვიშვით-მეთქი.
რა გიპასუხათ?
_ იქნებ, ახალ კონკურსში მიიღოთ მონაწილეობაო, ანუ მიმანიშნა, მე არაფერ შუაში ვარო და ხელი პილატესავით დაიბანა... “ნაციონალები” მაკიაველის პრინციპით მოქმედებდნენ _ თითქოს ნათელი მიზანი ჰქონდათ და ამ მიზნის მისაღწევად ყველაფერს აკეთებდნენ.
ბატონო თამაზ, რა ამის პასუხია და, არის თუ არა უნივერსიტეტი ის ძალა, რომელსაც ქვეყანაში პოლიტიკური პროცესების მართვა-ფორმირება შეუძლია?
_ 1978 წელს დედა ენის ამბები უნივერსიტეტიდან დაიწყო და ამ პროცესს, მხოლოდ დედა ენაზე რომ არ გაჩერებულიყო, შეიძლება, მთელი ქვეყანა შეეცავალა...
მოდით, ფილოსოფიურად, ოღონდ ობივატელისთვის გასაგები ენით ახსენით, რა იყო ბოლო 9 წელი საქართველოსთვის?
_ ეს 9 წელი, ერთის მხრივ, იმის მოლოდინი იყო, რომ რაღაც კარგი, მართლაც, ხდებოდა, მაგრამ მეორეს მხრივ, უსამართლობაც არსებობდა.
ვანო, მერაბ მამარდაშვილი ჩემი უფროსი მეგობარი იყო. ჰოდა, ერთხელ, ეროვნული მოძრაობა ახალი დაწყებული იყო, ერთ სუფრაზე მოვხვდით.
სხვათა შორის, ეროვნულმა მოძრაობამ, როგორც ვიცი, მამარდაშვილი გარიყა...
_ დიახ, ბატონი მერაბი ამ მოძრაობაში ჩართული არ იყო და სწორედ ზემოხსენებული შეხვედრის დროს ვკითხე, ბატონო მერაბ, ეროვნულ მოძრაობაში ჩართული რატომ არ ხართ-მთქი. მიპასუხა, ეს ფილოსოფოსის სფერო არააო. გავიდა დრო და ვხედავ, ტრიბუნაზეა და სურვილი გამიჩნდა, მეკითხა, ტრიბუნაზე როგორ მოხვდა. მახსოვს, უნივერსიტეტის ეზოში შევხვდი და დავაპირე, მეკითხა, ხომ ამბობდით, ეს ჩვენი სფერო არაა და ახლა რატომღა ჩაერთეთ-მეთქი, მაგრამ მითხრა, ახლა, “სახალხო ფრონტის” კრებაზე მაგვიანდება და სხვა დროს ვისაუბროთო.
მერე, ისაუბრეთ?
_ ვეღარ _ ერთ თვეში გარდაიცვალა.
თქვენი ვერსიით, მერაბ მამარდაშვილი ტრიბუნაზე რატომ დადგა?
_ ვერ ვხსნი... ისე, პლატონი ამბობდა, სახელმწიფოს ფილოსოფოსები უნდა მართავდნენ და მმართველები ფილოსოფოსობდნენო...
_ ბატონო თამაზ, მოდით, ისევ უნივერსიტეტს დავუბრუნდეთ: კარგად გამიგეთ და, კლასიკური ჩარეცხილი ხართ...
_ დიახ, ჩარეცხილი და ღირსებააყრილი ვარ!
ქვეყანაში ახალი პოლიტიკური რეალობაა და არ ცდილობთ, რომ ღირსება აღიდგინოთ?
_ როგორ?
ვთქვათ, სასამართლოს მიმართოთ და უნივერსიტეტში დაბრუნება მოითხოვოთ...
_ უნივერსიტეტიდან გათავისუფლებულთა ნაწილმა სასამართლოს უკვე მიმართა და თუ დამიძახებენ, სასამართლოზე მოწმედ გამოვალ!
...ბატონო თამაზ, “ნაციონალებმა” განათლების რეფორმა იმ საბაბით დაიწყეს, რომ სისტემაში კორუფცია აღმოეფხვრათ. როგორც ვიცი, თავის დროზე მისაღები გამოცდების მიმღები კომისიის წევრი იყავით...
_ წევრი კი არ ვიყავი, არამედ, უფრო დიდი თანამდებობა მეკავა.
სახელდობრ?
_ მიმღები კომისიის პასუხისმგებელი მდივნის მოადგილე ვიყავი.
არ მიწყინოთ და, ქრთამს იღებდით?
_ არა, თუმცა საქართველოში ბიძაშვილ-მამიდაშვილობა ყოველთვის იქნება, მაგრამ შეგვიძლია, იქ დავდგეთ, სადაც სამართალი და წესიერებაა...
ბატონო თამაზ, რეფორმა, რომელიც “ნაციონალებმა” განათლების სისტემაში გაატარეს და რომლითაც პრეზიდენტი სააკაშვილი ამაყობს, როგორც პედაგოგს, მოგწონთ?
_ არა.
არც ეროვნული გამოცდები მოგწონთ?
_ ანალოგიური გამოცდები უცხოეთშიც არსებობს, მაგრამ საამისოდ სპეციალური უწყება კი არ მუშაობს, არამედ, გამოცდებს ყოველ წელს სხვადასხვა სააგენტო ატარებს, რომელსაც უნივერსიტეტი ქირაობს... სხვათა შორის, ყველა დოკუმენტი, რომელიც უნივერსიტეტში საგამოცდო ცენტრიდან იგზავნებოდა, უცხოურიდან იყო თარგმნილი და ვერ გაიგებდით, რაზე იყო ლაპარაკი.
მსგავსი “ლაფსუსები” რა მიზანს ემსახურებოდა?
_ რას და, სასწრაფოდ ხდებოდა ჩვენი ახალ რელსებზე გადაყვანა, ანუ ჩვენი მენტალიტეტი სწრაფად უნდა შეცვლილიყო.
ესე იგი, “ნაციონალებს” ახალი ყაიდის ქართველი გამოჰყავდათ?
_ დიახ... სხვათა შორის, ახალი ტიპის ადამიანის შექმნას კომუნისტებიც ცდილობდნენ.
იზიარებთ მოსაზრებას, რომ ამ იდეოლოგიას “თავისუფლების ინსტიტუტი” კურირებდა?
_ საერთოდ, არასამთავრობო ორგანიზაციებს ყველგან და ყველაფერში დიდი როლი აქვთ...
...განათლების ახალი მინისტრი მოგწონთ?
_ გიორგი მარგველაშვილს ჩვენი, ფილოსოფიის ფაკულტეტი აქვს დამთავრებული.
როგორი სტუდენტი იყო?
_ მახსოვს, ორიგინალური აზრები, იდეები და შეკითხვები ჰქონდა... ჯერ ერთი თვეა, მინისტრია და იმედის მომცემად საუბრობს...
დღეს რას საქმიანობთ?
_ უნივერსიტეტ “ჯორჯიაში” ლექციებს ვკითხულობ...
