„ფრანგებს აქვთ გამოთქმა „აპროპო“, როცა ქმედებები თანაზომიერია. ეს არის უმაღლესი შეფასება და, როცა ფრანგები ვინმეზე იტყვიან, ის მოიქცა აპროპოო, ეს ნიშნავს, მოიქცა საუკეთესოდ. საქართველოს შეფასებაც ზუსტად ასეთია ამ პერიოდში“, - აცხადებს For.ge-სთან საუბარში ანალიტიკოსი დავით ზარდიაშვილი.

ჯერჯერობით ზესახელმწიფოებისგან განსხვავებით, საქართველო კორონას პანდემიის საწინააღმდეგო პროცესებს უკეთესად მართავს. ახლა ჩვენი მთავრობა მეორე დილემის წინაშეა, დაიცვას ბალანსი მოქალაქის ჯანმრთელობასა და და ეკონომიკური პოტენციალის შენარჩუნებას შორის. როგორ გგონიათ, ჩვენს ხელისუფალთ შესწევთ ამის უნარი?

- კორონავირუსის წინააღმდეგ ბრძოლის თვალსაზრისით, საქართველოს მთავრობა ლამის მთელ მსოფლიოში სამაგალითო ადეკვატურობით გამოირჩევა. მისი პასუხი ზომიერი, დროული, გათვლილი იყო, არც რეაგირება დაუგვიანიათ და არც ზედმეტი გაუკეთებიათ. ყველა შეზღუდვა, რაც დაწესდა, შესაბამისი, თანაზომიერი პროპორციებისაა. ეს ხდება იმიტომ, რომ კომპეტენტურ და პროფესიულ აზრს იზიარებენ და არა პოლიტიკურ მიზანშეწონილობას. შედარებისთვის გავიხსენოთ, რომ საქართველომ ბოლო საგანგებო მდგომარეობა გამოაცხადა 2007-ში, ნოემბრის ამბების მერე. როგორც ცა და დედამიწა, ისე განსხვავდება მაშინდელი და ახლანდელი საგანგებო მდგომარეობა. 2007-ში თვითონ ხელისუფლებამ შექმნა საფრთხე და მერე თვითონვე გამოაცხადა საგანგებო მდგომარეობა, ახლანდელი ვითარება კი ადასტურებს, რომ საქართველოში მოხდა დემოკრატიის კონსოლიდაცია, ანუ დემოკრატიამ იმუშავა იმაზე უკეთესად, ვიდრე განვითარებულ ქვეყნებში.

ამ გლობალური კრიზისის დროს უხერხულია წარმატებაზე ლაპარაკი, მაგრამ ეს ნამდვილად წარმატებაა. მაინტერესებს, კიზინგერები და ჩვენი მეგობრები, დემოკრატიის ბედზე რომ წუხდნენ, ახლა რას ფიქრობენ, როცა საქართველოს დემოკრატიამ უკეთესად იმუშავა, ვიდრე ამერიკის დემოკრატიამ.

იტალიის პრემიერ-მინისტრი ამბობს - ყველაფერი თავიდან რომ იყოს დასაწყები, ისევ იმავეს გააკეთებდა და მკაცრ კარანტინს, კონსტიტუციური უფლებების შეზღუდვას არ დააწესებდა, რადგან გიჟად ჩათვლიდნენ. როგორც ჩანს, თქვენც ფიქრობთ, რომ ზუსტად დემოკრატიამ დაღუპა დასავლეთი? 

- დემოკრატიას აქვს სამი ფუნდამენტური ღერძი, ღირებულება - ეს არის თავისუფლება, თანასწორობა და წესრიგი. ეს იმთავითვე წინააღმდეგობრივ ღირებულებებსა და დილემებს წარმოშობს. სამი დიდი დემოკრატიის დილემა ცნობილია - თავისუფლება თუ წესრიგი, თანასწორობა თუ წესრიგი, თავისუფლება თუ თანასწორობა?! ამაზე უნდა გასცეს პასუხი დემოკრატიამ. დემოკრატია მუშაობს მხოლოდ მაშინ, როცა ადეკვატურია ხოლმე მისი პასუხები, ახლა მთავარი გამოწვევა მთელ მსოფლიოში არის თავისუფლება თუ წესრიგი? რასაკვირველია, წესრიგი და მობილიზებაა საჭირო, მაგრამ არა ისეთი ფორმით, რაც ჩინეთმა გააკეთა. საგანგებო მდგომარეობა არ ნიშნავს ადამიანის უფლებებისა და თავისუფლების ხელყოფას. ფრანგებს აქვთ გამოთქმა „აპროპო“, როცა ქმედებები თანაზომიერია, ზუსტად შეესაბამება შინაარსს ფორმა და რეაგირება შეესაბამება იმ მოვლენას, რასაც პასუხობ. ეს არის უმაღლესი შეფასება და, როცა ფრანგები იტყვიან ვინმეზე, ის მოიქცა აპროპოო, ეს ნიშნავს, მოიქცა საუკეთესოდ. საქართველოს შეფასებაც ზუსტად ეს არის. იტალიამ თვითონვე აღიარა, რომ ვერ გაუგებდა ხალხი, საგანგებო მდგომარეობა რომ გამოეცხადებინათ. ეს ნიშნავს, რომ იტალიამ ეს დილემა ვერ დაძლია, ანუ ვერ მოახერხა უფლების ადეკვატური შეზღუდვა ისე, რომ წესრიგი არ დაზარალებულიყო; იტალიელებმა ან ვერ გაბედეს ამის გაკეთება, ან შეეშინდათ, ან ლეგიტიმურობის პრობლემა ჰქონდათ, საქართველომ კი ეს გააკეთა ზუსტად ისე, როგორც უნდა გაეკეთებინა. არც მეტი გაუკეთებია, არც ნაკლები. არც არაფერი გადაუმეტებია და ეს გამაოგნებელია. ერთი წამითაც ეჭვი არავის გასჩენია, არც ერთ მოქალაქეს, თუ ის პოლიტიკურად მოტივირებული და მარგინალიზებული არ არის, რომ ხელისუფლება, საჯარო სამსახურები, ან სახელმწიფო ინსტიტუტები რომელიმე მოქალაქის კანონიერ უფლებას ხელყოფდნენ. ანუ ეს შეზღუდვები იყო საფრთხის შესაბამისი, პროპორციული, ლეგიტიმური და აპროპო. ეს ყველაფერი ხდებოდა კონსტიტუციის, კანონის ფარგლებში.

გვესმის, რომ ბიუჯეტი მწირია, მაგრამ მოლოდინის რეჟიმიც ალბათ ძალიან არ უნდა გაიწელოს, რადგან სახლში დარჩენილი უმუშევარი მოსახლეობა ელის, რომ სახელმწიფო, ბოლოს და ბოლოს, ფინანსურად დაეხმარება.

- ეს ერთ-ერთი არსებითი გამოწვევაა, რადგან, თუ ამ შეზღუდვებმა რამე გააფუჭა, ეს არის ზუსტად ეკონომიკური მდგომარეობა. ქვეყანას ისედაც მწირი რესურსები აქვს და კიდევ  უფრო დამძიმდა ამ თვალსაზრისით მდგომარეობა. დარწმუნებული ვარ, თუ ხელისუფლება დარჩება ამ ფარგლებში, ისევ ადეკვატურად იმოქმედებს, გამოსავალს იპოვის. რასაკვირველია, უნდა ვიცოდეთ, რომ ყველას გაგვიჭირდება, ისე არ იქნება, როგორც კრიზისამდე იყო, მაგრამ ეს მოცემულობა უნდა მივიღოთ, სხვა გამოსავალი არ არსებობს. ცხადია, მეტი იქნება ეკონომიკური პრობლემები, ეს არ ნიშნავს, რომ პრინციპებს ვუღალატოთ, დემოკრატია უარვყოთ და სხვა რეჟიმში გადავიდეთ; რასაკვირველია, საქართველო დარჩება თავისი დემოკრატიული არჩევანის ერთგული. ის იქნება სამართლიანი და ახლა წინა პლანზე მოდის თანასწორობის საკითხი. სოლიდარობა უნდა იყოს, შედარებით მდიდრებმა თავიანთი შემოსავლები უნდა გადაუნაწილონ ღარიბებს.

ვითომ ეს მოხდება და მდიდრებს ღარიბები გაახსენდებათ?

- ეს უნდა მოხდეს. ღრმად ვარ ამაში დარწმუნებული. რამდენიმე საინტერესო ინიციატივა იყო, მაგალითად, „სოციალ-დემოკრატების“, გია ჟორჟოლიანის ინიციატივა, რომელმაც თქვა, რომ ასეთ ვითარებაში, სანამ კრიზისი არ დაიძლევა, შესაძლებელია მთავრობის გადაწყვეტილებით სპეციალური ფონდი შეიქმნას და სპეციალური გადასახადი დაწესდეს. ანუ ამ ფონდში შენატანს გააკეთებენ მდიდრები და, რაც უფრო მეტი შემოსავალი აქვს სუბიექტს, მით მეტი იქნება გადასახადი. ვთქვათ, ვისაც 10 ათასი აქვს თვეში, გადასახდელი ექნება 20%, ვისაც 50 ათასი აქვს და უფრო მეტი თვეში შემოსავალი, 30% ექნება გადასახდელი. 

ეს შემოწირულობა ნებაყოფლობითი არ იქნება?

- ეს მთავრობის აქტით იქნება გადაწყვეტილი. სერიოზული რამ არის ამ წინადადების განხილვა. პასუხი იყო ლიბერალებისგან, რომ ეს ეკონომიკურ თავისუფლებას ზღუდავს, რადგან ჩვენ გვაქვს ეკონომიკური თავისუფლების აქტი, მაგრამ ეს ცარიელი სიტყვებია. ხომ გითხარით, დემოკრატიას რამდენიმე დილემა აქვს-მეთქი, ერთ-ერთი არის არჩევანი თანასწორობასა და თავისუფლებას შორის. დღეს ჩვენი მოწყვლადი მოსახლეობა იმდენად მძიმე დღეშია, რომ აუცილებელია თავისუფლება შევზღუდოთ, რათა თანასწორობა მეტად დავიცვათ.   

საინტერესო წინადადებაა, მაგრამ ხომ არ ფიქრობთ, ამით მთავრობის მიმართ ბიზნესმენების განწყობა უარყოფითი იქნება, რადგან ბიზნესმენებისთვის ერთი თეთრის გაღებაც კი მძიმე ტვირთია და განაწყენებულ ბიზნესმენთა ტალღას ხომ არ მივიღებთ?

- მე იმას არ ვამბობ, რომ მთავრობამ არაპროპორციულად უნდა გააკეთოს ეს, საჭიროა ბიზნესთან კომუნიკაცია. ბიზნესმენის კი არა, ნებისმიერი ქართველის ვალდებულებაა ახლა, სოლიდარული იყოს. ეს არ არის ერთი რომელიმე კონკრეტული ოჯახის, ერთი რომელიმე სუბიექტის გაჭირვება, ეს საერთო გაჭირვებაა და, ვისაც რისი ტვირთის ზიდვა შეუძლია, იმდენი უნდა ზიდოს. მდიდარს მეტი შეუძლია, მეტი შეძლება აქვს და მეტი ტვირთის ვალდებულებაც უნდა ჰქონდეს. ახლა მთავრობის უნარზეა დამოკიდებული, რამდენად მოახერხებს საზოგადოების აყოლიებას, სოლიდარობის გაღვივებას და ამ სოლიდარობის ცხოვრების წესად ქცევას გარკვეული პერიოდის განმავლობაში, რომ ეს კრიზისი გადავლახოთ. როცა დადგება ეკონომიკური განვითარების დღის წესრიგი, ცხადია, ასეთი პროგრესული გადასახადი მოიხსნება. საჭიროა მთავრობამ ხალხის სახელით იმოქმედოს და ხალხისთვის მიიღოს შესაბამისი გადაწყვეტილებები.

სააკაშვილი ნებისმიერ ნაბიჯს რომ დგამდა, თავის სარგებელს ეძებდა, ან მატერიალურს, ან პოლიტიკურს. სხვა არაფერი არ გაუკეთებია, ხალხისთვის ერთი ნაბიჯიც არ გადაუდგამს. აქ კი პირიქითაა, მე ვერ ვხედავ, რა სარგებელი აქვს გახარიას, არც არაფერი, დღე და ღამე მუშაობენ და ხალხისთვის მოქმედებენ. ახლა სხვა დილემაა - თანასწორობა თუ თავისუფლება. სხვა გამოსავალი არ არის, თავისუფლების შეზღუდვა მოუწევთ, აქ ვგულისხმობ ეკონომიკურ თავისუფლებას და მდიდრებს მოუწევთ მეტი სოლიდარობის გამოჩენა. კიდევ არის ერთი მნიშვნელოვანი მომენტი, რაშიც ვიზიარებ ამ მთავრობის პოზიციას, ეს არის ანტიკრიზისული გეგმის მომზადება, რომელშიც ჩართული იქნება სამეცნიერო-კვლევითი ორგანიზაციები, მოხდება ინტელექტუალური რესურსის მობილიზება და, რაც მთავარია, ორიენტაცია იქნება ჩვენი ეკონომიკის სტრატეგიულ გადაწყვეტაზე. ჩვენი ეკონომიკა ძლიერ დამოკიდებულია საგარეო ფაქტორებზე, მათ შორის, ტურიზმზე, რომელიც დამოკიდებულია საგარეო კონიუნქტურაზე. ამიერიდან მთავარი ორიენტირი იქნება შიდა საჭიროებები. რისი დამზადებაც აქ შესაძლებელია, რატომ უნდა ვიყიდოთ უცხოეთში? პირიქით, თუ შეგვიძლია, საქართველოში დამზადებული პროდუქცია სხვაგან გავყიდოთ.    

რაოდენ გასაკვირიც უნდა იყოს, ჯერ კორონას პანდემია გადავლილი არ არის და ცალკეული ადამიანები საქართველოში უკვე ამბობენ, რომ, როგორც კი ჩაივლის ეპიდემია, მაშინვე დავიწყებთ ტურიზმის აღორძინებასო. რამდენად სწორია ეს გადაწყვეტილება, როცა ცივილიზებული მსოფლიოც აღარ ფიქრობს ტურიზმის განვითარებაზე?

- ტურიზმმა დიდი დარტყმა მიიღო და მას დახმარება სჭირდება, ცხადია, ტურიზმის სექტორი არ უნდა მოკვდეს, მაგრამ ორიენტაცია და სტრატეგია, რომ ისევ ტურიზმს ვავითარებთ, გადასახედია. ამის შესახებ ითქვა კიდეც, რომ „აწარმოე საქართველოში“ პროგრამა გადაეწყობა და ორიენტირებული გახდება მრწეველობის განვითარებაზე, რომელიც შიდა ბაზრის მოთხოვნებს დააკმაყოფილებს ისეთ საქონელზე, რასაც ახლა ვყიდულობთ. როცა ქვეყანა სურსათის 80%-ს ყიდულობს და მხოლოდ 20%-ია შიდა წარმოება, ამ კრიზისის ვითარებაში დიდი რისკია, მოწყვლადი გახდეს ყველაფერი. ყველას საკუთარი თავი გასჭირვებია და არ არის ხელსაყრელი სურსათის გარედან შემოტანა. გაცილებით უფრო ეკონომიური იქნებოდა შიდა წარმოება, მაგრამ ჩვენი სოფლის მეურნეობა ჯერ ამისთვის მზად არ არის. ამას მნიშვნელოვანი რეფორმირება სჭირდება, მათ შორის, მიწის რეფორმა, თვითმმართველობის განვითარება,  კოოპერაციის მხარდაჭერა, ბაზრის რეგულირება, საგარეო დემპინგური საქონლისგან დაცვა და პროტექციონიზმის გატარება. უამრავი რამ სჭირდება, ამას სტრატეგიული დაგეგმვა და განხორციელება უნდა, რაც ხანგრძლივვადიან პერსპექტივაშია. ანტიკრიზისული გეგმა და პროგრამაა საჭირო, თუ რა უნდა გაკეთდეს წელს. დიდი იმედი მაქვს, როგორც გახარიამ თქვა, მისი დანაპირები შესრულდება.

ასეთი შეფასებებიც ისმის, უკვე ხვნა-თესვის პერიოდია და რატომ აგვიანებს მთავრობა?

- მთავრობა ვერ მოხნავს და ვერ დათესავს, ეს უნდა გააკეთოს იმ ხალხმა, ვინც სოფლის მეურნეობითაა დაინტერესებული. უბრალოდ, მთავრობამ უნდა გააკეთოს თავისი საქმე-მიწათსარგებლობის საკითხები, მიწის მართვის სისტემა უნდა შექმნას. ჩვენ ისიც კი არ ვიცით, რა მოთხოვნა გვაქვს სასოფლო-სამეურნეო პროდუქტზე და რისი დაკმაყოფილება შეგვიძლია ჩვენი პოტენციალით. წესიერად ისიც არ ვიცით, რამდენი გვაქვს სახნავი, ბაღი, ბოსტანი, ვენახი, რათა სტრატეგიულად დაიგეგმოს რა და რამდენი დაგვჭირდება. დღევანდელი სოფლის მეურნეობა, რომელიც წვრილ-წვრილი ნატურალური მეურნეობებისგან შედგება, აგროსამრეწველო ინდუსტრიად უნდა ვაქციოთ. ეს არ არის იოლი ამოცანა, მაგრამ გასაკეთებელია.

დაბოლოს, არჩევნების გადადებას ელით?

- არ ველი, მაგრამ მე არ ვიცი, საგანგებო მდგომარეობა როდემდე გაგრძელდება, მაგრამ, როგორც ჩანს, შეთანხმება არსებობს ხელისუფლებასა და ოპოზიციას შორის, რომ შემჭიდროებულ ვადებში მოხდება საკონსტიტუციო ცვლილებების განხორციელება. თუ საგანგებო მდგომარეობა დიდხანს გაგრძელდება, არც იმას გამოვრიცხავ, მომავალი წლის გაზაფხულისთვის გადავიტანოთ არჩევნები. ეს ყველაფერი დამოკიდებულია კორონავირუსის საფრთხეზე. თუკი ეს საფრთხე იარსებებს, ეპიდემიის დროს არჩევნებისთვის ვის ეცლება?!