საბჭოთა კავშირის დაშლის შემდეგ, ისტორიული თვალსაზრისით დროის ხანმოკლე პერიოდის მიუხედავად, საქართველო უკვე მეოთხედ იმყოფება სახელმწიფოებრივი განვითარების გზაჯვარედინზე. დღის წესრიგში კიდევ ერთხელ დგება არა მხოლოდ მმართველობითი, ინსტიტუციონალური და სტრუქტურული რეფორმების კურსის კორეგირება, რაც ხელისუფლების ცვლის ჩვეული თანამდევი პროცესია, არამედ იდეოლოგიური ღირებულებების გადაფასებაც. ის, რომ პოლიტიკურ ოპონენტთა შორის კონკურენცია არ შემოიფარგლება დარგობრივი საკითხებისადმი განსხვავებული მიდგომით, არამედ მათ შორის დაპირისპირებაში წინა პლანზე გამოდის სახელმწიფოებრივი და საზოგადოებრივი განვითარების ფუნდამენტური საკითხები, მიუთითებს იმაზე, რომ ქართული პოლიტიკური ისტებლიშმენტი განიცდის სახელმწიფოებრივი იდენტურობის შესახებ კონსენსუსის დეფიციტს.
ამგვარი დეფიციტის პირობებში, წლევანდელი არჩევნების განსხვავება პოსტსაბჭოთა პერიოდში ჩატარებულისხვა არჩევნებისგან მხოლოდ მისი გარეგნული ფორმა იყო, რაც არჩევნების მშვიდობიან მიმდინარეობაში გამოიხატა. მაგრამ, აქვე ისიც უნდა ითქვას, რომ პოლიტიკურ ოპონენტთა დაპირისპირების ბაზისის თვალსაზრისით, ხელისუფლების ამ და წინა ცვლილებებს შორის მნიშვნელოვანი მსგავსებაც არსებობს, რაც სწორედ ზოგად-ეროვნული საკითხების მიმართ კონსენსუსის დეფიციტში მდგომარეობს. აქ საუბარია სახელმწიფოებრივი იდენტურობის განმსაზღვრელ საკითხებზე, და არა ამა თუ იმ კონკრეტული პოლიტიკური, ეკონომიკური თუ სოციალური პრობლემის მოგვარების გზების ალტერნატიულ ხედვაზე.
არსებობს საკითხთა ისეთი კატეგორია რომელთა მიმართ ზოგად-ეროვნული თანხმობის არსებობა აუცილებელია იმისთვის, რომ გეოგრაფიული ტერიტორიული ერთეულის ფარგლებში მცხოვრები მოსახლეობა ჩამოყალიბდეს სახელმწიფოებრივად მომწიფებულ ერთიან საზოგადოებად, რომელსაც გათავისებული აქვს მოქალაქეობრივი პასუხისმგებლობა და მიღწეული აქვს თანხმობა სახელმწიფოებრივი და საზოგადოებრივი მოწყობის ძირითადი საფუძვლების შესახებ. ეს, თავის მხრივ, ხელს უწყობს წარმატებული სახელმწიფოებრივი მშენებლობისთვის აუცილებელ სტაბილური საზოგადოებრივი გარემოს შექმნას.
ასეთ პირობებში პოლიტიკურ ოპონენტთა შორის კონკურენცია ემყარება ცალკეული დარგობრივი რეფორმების განხორციელებას. ფუნდამენტურ სახელმწიფოებრივ საკითხთა გარშემო საზოგადოებრივი აზრის ფორმაცია პოლიტიკურ ძალთა მიერ კორეგირებას არ ექვემდებარება. პირიქით, მათ შესახებ უკვე ჩამოყალიბებული საზოგადოებრივი დაკვეთის არსებობა პოლიტიკური ძალებს იძულებულს ხდის საკუთარი პლატფორმა უკვე ფორმირებულ საზოგადოებრივ დოქტრინას შეუთავსონ. საილუსტრაციოდ შეიძლება ითქვას, რომ მაგალითად ამერიკის შეერთებულ შტატებში ძნელად წარმოსადგენია რომელიმე პოლიტიკურმა ძალამ დისონანსი შეიტანოს საზოგადოებრივ ცხოვრებაშიში და სახელმწიფოებრივი მოწყობის რეფორმირების ისეთი იდეის გაჟღერებით, როგორიცაა სახელისუფლებო ვერტიკალის შექმნა შტატებში პრეზიდენტის რწმუნებულის დანიშვნის სახით. ასევე ისრაელში, პოლიტიკური პარტიები მოერიდებიან საზოგადოებას შესთავაზონ საგარეო ორიენტაციის გადახედვა ამერიკასთან სტრატეგიული პარტნიორობის შესუსტების და არაბულ სამყაროსთან კომპომისზე წასვლის თვალსაზრისით. შვეიცარიის ფედერალური მთავრობა დღის წესრიგში არ დააყენებს სახალხო მმართველობის არსებული ფორმის გაუქმებას, რაც პოლიტიკური საკითხების პირდაპირი დემოკრატიის ინსტრუმენტებით გადაწყვეტას გულისხმობს.
საქართველო, მიუხედავად მისი ათასწლოვანი სახელმწიფოებრივი ისტორიისა, ჯერ კიდევ თანამედროვე სახელმწიფოდ ჩამოყალიბების სტადიაშია. პოსტსაბჭოთა დამოუკიდებლობის პირველი ოცი წლის განმავლობაში საზოგადოებამ და პოლიტიკურმა ისტებლიშმენტმა ვერ მოახერხეს ზოგად-ეროვნული, ზეპარტიული შეთანხმების მიღწევა სახელმწიფოებრივად მნიშვნელოვანი მრავალი საკითხის მიმართ. იშვიათ გამონაკლისად შეიძლება ჩაითვალოს ტერიტორიული მთლიანობის აღდგენა და ქვეყნის ევრო-ატლანტიკურ სივრცეში ინტეგრაცია.
სხვა ბევრი საკითხისადმი, როგორიცაა სახელმწიფოებრივი მმართველობის ფორმა, ეროვნული იდეოლოგია, მეზობლებთან ურთიერთობა, სოციალური კეთილდღეობის მოდელი, ან თუნდაც პოლიტიკური ქცევის კოდექსი -გამოკვეთილი საზოგადოებრივი აზრი არ არსებობს. ამგვარ კონტექსტში პოლიტიკურ ძალებს მანევრირების მეტი არეალი ეძლევათ,ეს კი თავის მხრივ ხელს უწყობს ჯაჭვური რეაქციის განვითარებას: (ა) პოლიტიკური პერიპეტიების ესკალაცია; (ბ) ამომრჩევლის აზროვნებაში უფრო მეტად ემოციური, ვიდრე კოგნიტიური შემადგენლის დომინირება; (გ) საზოგადოებრივი დეკონსოლიდაცია სამოქალაქო დაპირისპირების სხვადასხვა ინტენსივობით, და(დ) სახელმწიფოებრივი მშენებლობის ნელი და წარუმატებელი მიმდინარეობა. სამწუხარო რეალობაა, მაგრამ ვფიქრობთ, ამგვარი ალგორითმი კარგად მიესადაგება საქართველოს სახელმწიფოს განვითარების პოსტ-საბჭოთა პერიოდს. როგორც პოლიტიკოსებისთვის, ისე საზოგადოებისთვის ალბათ საინტერესო უნდა იყოს ამ მიმართულებით პოლიტიკური პროცესების ანალიზი დაშესაბამისი დასკვნების გამოტანა მათი შემდგომი გაუმჯობესების მიზნით.
როგორც ზემოთ აღინიშნა, ნაციონალური მოძრაობის ხელისუფლებაში მოსვლის დროს, საზოგადოებრივი კონტექსტი წააგავდა დღევანდელ კონტექსტს, სახელწიფოებრივი მნიშვნელობის საკითხების მიმართ საზოგადოებრივი კონსენსუსის დეფიციტის თვალსაზრისით. ნაციონალურმა მოძრაობამ, ნებსით თუ უნებლიეთ საკუთარ პრეროგატივად მიიჩნია ამ საკითხების მიმართ საზოგადოებისადმი საკუთარი შეხედულებების ცალმხრივად თავს მოხვევა. მათი თვალსაზრისით ეს გამართლებული იყო წარმატებული სახელმწიფოებრივი მშენებლობის ბლიც-კრიგის წარმოებისთვის. ნაცვლად იმისა, რომ ხელისუფლების სამოქმედო პრინციპი ყოფილიყო სახელმწიფოებრივი განვითარების სტრატეგიული კურსის ფორმირებისთვის საზოგადოებრივი დაკვეთის შესწავლა-ანალიზი და მასზე რეაგირება, ხელისუფლებამ თავის თავზე აიღო საზოგადოებრივი დაკვეთის შინაარსის ერთპიროვნული თვით-განსაზღვრა.
მმართველობის ადრეულ სტადიაზე ნაციონალურმა მოძრაობამ საზოგადოებას შესთავაზა მყისიერ ეფექტებზე გათვლილი ინსტიტუციონალური, ადმინისტრაციული და საკანონმდებლო რეფორმების თავბრუდამხვევი ტემპი. ამგვარი დინამიური მოქმედება ერთის მხრივ მისასალმებელი იყო, რამეთუ ქვეყნისიმ პრობლემების გადაჭრას რომლებიც 2003-2004 წლებისთვის დაგროვდა, სწორედ ეფექტური და ენერგიული ღონისძიებები სჭირდებოდა. თუმცა, მოვლენათა განვითარების ამგვარ კონტექსტში ნაციონალურ მოძრაობას ან მხედველობიდან გამორჩა, ან იგნორირება გაუკეთა იმ ფაქტს, რომ მათ მიერ შემუშავებული სახელმწიფოებრივი განვითარების როგორც სტრატეგიული, უფრო მეტად კი ტაქტიკური კომპონენტების დიდი ნაწილი, არ იყო თავსებადი საზოგადოებრივ ბაზისთან.
მეორეს მხრივ, საზოგადოებამაც ვერ გააცნობიერა ის, რომ ზედაპირული ქმედებებით გამოწვეულმა მყისიერმა ეფექტებმა და მათ შედეგად მიღებულმა პირველმა შთაბეჭდილებამ არ უნდა გადაფაროს შიგთავსის ძირეული გაუმჯობესების აუცილებლობა. მყისიერი ეფექტი, როგორც წესი, ხანმოკლე მოქმედებისაა. ზედაპირული შთაბეჭდილების გავლის შემდეგ მის მიმართ კმაყოფილება მალევე ქარწყლდება, თუმცა პირველადი ეფექტის გამო გაზრდილი მოლოდინი ქმნის ეფექტის მდგრადი შენარჩუნების მოთხოვნას, რაც არარსებული შიგთავსის გამო ვერ რეალიზდება. ამიტომ, მმართველობის საწყის ეტაპზე განხორციელებულ ამგვარ ქმედებებს აუცილებლად თან უნდა მოჰყოლოდა მდგრადი, ხანგრძლივი სტრატეგიული კურსის შემუშავება, ამ პროცესში საზოგადოებისთვის აქტიური ჩართვის შესაძლებლობის მიცემით. მაგრამ, სამწუხაროდ ნაციონალურმა მოძრაობამ ვერ მოახერხა სწორედ გამოეყენებინა ის უზარმაზარი პოლიტიკური კაპიტალი რითიც ის ხელისუფლებაში მოვიდა. მან საზოგადოების მხრიდან პროცესში ჩართვის სურვილში არასწორად დაინახა თავისთვის სახიფათო პოლიტიკური ოპონირების მცდელობა, რისი სუპრესიაც მოახდინა.
ამავე დროს, ჯერ კიდევ სუსტად ჩამოყალიბებულმა სამოქალაქო საზოგადოებამ, ასევე ვერ მოახერხა თვისობრივი როლის თამაში რეფორმებთან დაკავშირებით საზოგადოებრივი დაკვეთის ფორმირებისთვის. ტექნიკური ექსპერტების კომენტარების უმეტესობა ხშირად ამა თუ იმ ცალკეული მყისიერი ეფექტის ავკარგიანობის შეფასებას ემსახურებოდა, ნაცვლად იმისა, რომ სისტემური მიდგომა განეხორციელებინათ საკვანძო საკითხებთან დაკავშირებით საზოგადოებრივი აზრის ჩამოყალიბებაზე. სხვანაირად რომ ვთქვათ, სამოქალაქო საზოგადოების ელიტამ ხელიდან გაუშვა შესაძლებლობა, შეესრულებინათ მოსახლეობის ფართო ფენებისადმი ერთგვარი გამძღოლი გიდის ფუნქცია.
დღევანდელი გადასახედიდან შეიძლება ითქვას, რომ 2004-2012 წლებში სახელწიფოებრივი და საზოგადოებრივი განვითარების პროცესების ერთმანეთის მიმართ არა სინქრონულმა წარმართვამ ახლად ჩამოყალიბებული სისტემა არა-ადაპტირებადი გახადა საზოგადოებრივ ბაზისთან, რამაც სისტემის მდგრადობას ხელი შეუშალა. იმავდროულად, სოციალურ დიალოგზე უარის თქმით, ხელისუფლებამ დაკარგა მის მიერ საზოგადოებისადმი შეთავაზებული მოდელის ტესტირების და საზოგადოების მხრიდან უკუკავშირის მიღების საშუალება. ამან გამოიწვია საზოგადოების მხრიდან ხელისუფლების მიმართ გადაჭარბებული მოლოდინის სწრაფი ტრანსფორმაცია გულაცრუებაში. სწორედ ამის გამო, ხელისუფლებაში უალტერნატივოდ მოსული პოლიტიკური ძალის მიმართ საყოველთაო აღფრთოვანება მალე საყოველთაო ფრუსტრაციაში გადაიზარდა, რაც ნაციონალური მოძრაობის არჩევნებში დამარცხებით დამთავრდა. (სრული სურათისთვის უნდა ითქვას, რომ მხოლოდ ეს არ ყოფილა ნაციონალური მოძრაობის დამარცხების მიზეზი. ორმაგი სტანდარტების, შერჩევითი სამართლის და ადამიანის უფლებების დარღვევის შემთხვევები ასევე მიუღებელი აღმოჩნდა საზოგადოების დიდი ნაწილისთვის, მაგრამ მათი ანალიზი ამ წერილის ჩარჩოებს სცილდება.)
რა პრაქტიკული დასკვნების გამოტანა შეუძლია ზემოთაღნიშნულიდან დღევანდელ ხელისუფლებას, ოპოზიციას და სამოქალაქო საზოგადოებას? ამ კითხვაზე პასუხის გაცემას შევეცდებით საილუსტრაციო მაგალითის განხილვით. ჩვენი მიზანია ვაჩვენოთ, თუ რატომ არის მიზანშეწონილი სამოქალაქო საზოგადოების აქტიურობით საზოგადოებრივი დაკვეთის ფორმაცია სახელმწიფოებრივად მნიშვნელოვანი საკითხების მიმართ, და ასევე, სამოქალაქო საზოგადოების მიერ პოლიტიკური ისტებლიშმენტის მთელ სპექტრთან კონსტრუქციული დიალოგის წარმართვა ამგვარი საკითხების მიმართ ზეპარტიული კონსენსუსის მიღწევის მიზნით.განსახილველ მაგალითად გამოვიყენებთ სოციალური პოლიტიკის სფეროს.
სოციალური პოლიტიკა წარმატებული სახელმწიფოს განვითარებისთვის ერთ-ერთ უმთავრესი პრიორიტეტია. კეთილდღეობის ეროვნული მოდელის შექმნა გულისხმობს სახელმწიფოსა და საზოგადოებას შორის შეთანხმებას ორმხრივი პასუხისმგებლობის შესახებ ფინანსური და სოციალური უფლება-მოვალეობების განსაზღვრის თვალსაზრისით.სოციალური პოლიტიკის უმთავრესი ფუნქციაა დაარეგულიროს სახელმწიფოს, კერძო სექტორსა და საზოგადოებას შორის ურთიერთობები მოსახლეობის კეთილდღეობით უზრუნველყოფისთვის და ამისთვის აუცილებელი რესურსების წარმოებისა და გადანაწილების მიზნით. აქედან გამომდინარე, სოციალური კეთილდღეობის სწორი მოდელის განსაზღვრისთვის პოლიტიკური და ეკონომიკური კონიუნქტურის გათვალისწინებასთან ერთად აუცილებელია მისი საზოგადოებრივ ღირებულებებთან მისადაგება. უფრო მეტიც - სოციალური პოლიტიკის სტრატეგიული ღერძის განსაზღვრისთვის წამყვანი როლი სწორედ ამ უკანასკნელს ენიჭება, მაშინ როცა პოლიტიკური და ეკონომიკური კონტექსტი, ხშირი ცვალებადობის გამო უფრო ტაქტიკური მიმართულებების კორეგირებისთვის გამოიყენება. ამ პრინციპიდან გამომდინარე საერთაშორისო პრაქტიკაში ცნობილია სოციალური კეთილდღეობის მოდელის სამი,ეგრეთ წოდებული - ლიბერალური, კონსერვატორული და სოციალურ-დემოკრატიული მოდელები. მათ შორის განსხვავება ძირითადად იდეოლოგიურია, და არ შეიძლება იმის თქმა რომ რომელიმე მათგანი უკეთესი ან უარესია. მათი ავკარგიანობა განისაზღვრება მხოლოდ იმით, თუ რამდენად შეესაბამებიან ისინი ქვეყნისპოლიტ-ეკონომიკურ, მაგრამ პირველ რიგში კი - საზოგადოებრივ სისტემებს.
კონსერვატორული და სოციალურ-დემოკრატიული მოდელები, ერთმანეთისგან ნიუანსობრივი განსხვავების მიუხედავად, ეფუძნებიან საზოგადოებრივი სოლიდარობის და თანაბრიანობის პრინციპებს. ისინი თავსებადი არიან იმგვარ საზოგადოებრივ ბაზისთან, სადაც სოციალური კეთილდღეობა ითვლება ადამიანის უფლებად და არსებობს საზოგადოებრივი კონსენსუსი ამ უფლების პრაქტიკული რეალიზაციის შესახებ. ამგვარ საზოგადოებაში მეტად-შეძლებული ფენების მიერ ნაკლებად-შეძლებულთა სოციალური კეთილდღეობის სუბსიდია დაკანონებულ მოვალეობად ითვლება. საზოგადოება თანახმაა სოციალური კეთილდღეობის უზრუნველსაყოფად საკუთარი რესურსების მნიშვნელოვანი ნაწილი გადასცეს სახელმწიფოს, რომელიც სხვადასხვა ფორმით ასრულებს რესურსების მართვის და გადანაწილების ფუნქციებს, როგორც წესი მაღალი საგადასახადო განაკვეთის პირობებში.
საპირისპირო პოლუსზე დგას ლიბერალური მოდელი, რომელიც ნაკლებად ცნობს სოციალურ სოლიდარობას და თანასწორობას, როგორც საზოგადოებრივ ფასეულობას. ამგვარ საზოგადოებაში უფრო ინდივიდუალისტური ღირებულებები დომინირებს, და სოციალური კეთილდღეობა განისაზღვრება არა როგორც უფლება, არამედ როგორც შენაძენი, რომლის მოპოვება პირადი პასუხისმგებლობაა, და თუკი ცალკეულ ინდივიდს ამის საშუალება არ გააჩნია, ეს მის საკუთარ და არა საზოგადოებრივ პრობლემად აღიქმება. ამ რეჟიმში სოციალური კეთილდღეობის როგორც ფინანსური, ისე მომწოდებელი ინსტიტუტები ძირითადად კერძო სექტორშია განთავსებული, და სახელმწიფოს როლი სისტემის მარეგულირებელი და მომსახურეობის ხარისხის სტანდარტიზაციის ფუნქციებით შემოიფარგლება. აღნიშნული კლასიფიკაცია არ არის მყიფე, ამ მოდელების მრავალი მოდიფიცირებული და ჰიბრიდული სახე სხვაობები არსებობს, მაგრამ უმეტესი მათგანი ეფუძნება ამ სამთაგან ერთ-ერთ დომინანტურ ბაზისს.
რაც შეეხება თვით იმ იდეოლოგიურ ღირებულებას, რომელზე დაფუძნებითაც სოციალური მოდელი უნდა შეიქმნას, მისი ჩამოყალიბება საზოგადოების კულტურული, ისტორიული, გეოგრაფიული და მრავალი სხვა ფაქტორის რთული სინთეზური განვითარების შედეგია. ამგვარი ღირებულებების ტრანსფორმაცია ათეულ წლებს მოიცავს, შესაბამისად სოციალური კეთილდღეობის მოდელი კარგად რეაგირებს პოლიტიკური და ეკონომიკური კონიუნქტურით გამოწვეულ ტაქტიკურ კორეგირებაზე, მაგრამ არ ექვემდებარება ხშირ სტრატეგიულ ცვლილებებს. ამის მაგალითად გამოდგება მრავალი, სახელმწიფოებრივი მშენებლობის თვალსაზრისით წარმატებული, სახელმწიფო - გერმანია, დიდი ბრიტანეთი, სკანდინავიის ქვეყნები, ამერიკის შეერთებული შტატები და ბევრი სხვა - რომლებიცდღემდე ოპერირებენ ათწლეულების, ზოგჯერ კი ასწლეულების წინ შექმნილსოციალური კეთილდღეობის მოდელებს. სხვადასხვა იდეოლოგიის პოლიტიკური ძალების ქვეყნის მმართველობაში ერთმანეთის ჩანაცვლება არ იწვევს სოციალური პოლიტიკის ერთი მოდელის გაუქმებას და ახალი მოდელის შემუშავებას.
რა მდგომარეობაა ამ მხრივ საქართველოში? დავიწყოთ იქედან, რომ დამოუკიდებლობის მოპოვებისთანავე, კომუნისტური მემკვიდრეობისგან მყისიერი დისტანცირების მიზნით, სახელმწიფოებრივი გარდაქმნების ძირითადი აქცენტი მიმართული იყო დემოკრატიისა და საბაზრო ეკონომიკის განვითარებისკენ, ხოლო სოციალური პოლიტიკის რეფორმას მთელი ამხნის განმავლობაში მეორეხარისხოვანი ადგილი ეკავა. სოციალური პოლიტიკა იყო სხვა არაფერი, თუ არა მთავრობების მიერ მოსახლეობის უკმაყოფილების ფონის დასაბალანსირებელი სპონტანური რეაქციები. Eეს იყო მოკლევადიანი, პოპულისტური და ხშირად ეფემერული პოლიტიკური გადაწყვეტილებები, მაგალითად ისეთები როგორიცაა სატრანსპორტო და ენერგეტიკული სუბსიდიები, პერიოდულად სხვადასხვა სახის ვაუჩერების სპონტანურად დარიგება, მწირი საბიუჯეტო რესურსებით ჯანდაცვის ხარჯების უმნიშვნელო ნაწილის დაუგეგმავი ანაზღაურება და სხვა.
ამ პერიოდის განმავლობაში, არა თუ ვერ მოხერხდა, მცდელობაც კი არ ყოფილა, სოციალური პოლიტიკის ეროვნული კონცეფციის შემუშავებისა. ობიექტურობისთვის უნდა აღინიშნოს, რომ 90-იან წლებში წამოწყებული ჯანდაცვის რეფორმა იყო მეტ-ნაკლებადტექნიკურად დამუშავებული და ხანგრძლივ სტრატეგიაზე გათვლილი რეფორმა, რომელიც იმ პერიოდისთვის განწირული იყო ჩანასახშივე დასაღუპად,და გახდა კიდეც სისტემური კორუფციის და ქვეყნის ეკონომიკური კოლაფსის მსხვერპლი. გარეგანი კონტექსტით გამოწვეულმა რეფორმის წარუმატებლობამ შექმნა ზოგადად სოციალური სადაზღვევო სისტემის დისკრედიტაციის სამწუხარო პრეცედენტი.
ნაციონალური მოძრაობის მმართველობის ერთ-ერთი პირველი ნაბიჯი გახდა სოციალური სადაზღვევო სისტემის გაუქმება და მისი ჩანაცვლება აქამდე არსად აპრობირებული საბიუჯეტო სუბსიდიის სისტემით, სადაც შუალედურ ფინანსურ გამტარად მოგებაზე ორიენტირებული კერძო სექტორი მოგვევლინა. ამან, ერთის მხრივ სათავე დაუდო კერძო სადაზღვევო სექტორის განვითარებას, მაგრამ მეორეს მხრივ სახელმწიფოს მიერ დაფინანსებული სამედიცინო პროგრამების ბიუჯეტის მინიმუმ ოთხმაგი ზრდა, არაადექვატურად აისახა სამედიცინო დახმარებისადმი ხელმიწვდომობაზე და, შესაბამისად, მოსახლეობის ჯანმრთელობის სტატუსზეც. საპენსიო, შრომის პოლიტიკის და სოციალური დახმარების მხრივაც, ხანგრძლივი სტრატეგიის არარსებობის და დარგის არაეფექტური მართვის გამო, ანალოგიური სურათი შეინიშნება, რაც ამ სისტემების მთავარი მიზნების არასაკმარის მიღწევაში აისახება.
ყოველივე ამის ფონზე, ის რეალური სასტარტო პოზიცია საიდანაც უნდა დაიწყოს ეროვნული სოციალური კონცეფციის შემუშავება და განხორციელება, ნათლად აჩვენებს თუ რამასშტაბის სამუშაოა შესასრულებელი და რა სირთულის ბარიერები გადასალახი: ერთის მხრივ გვაქვს ტექნიკურად, ფინანსურად, რეგულაციურად, ინსტიტუციონალურად და კონცეპტუალუარად გასამართი სოციალური სექტორი; მეორეს მხრივ, მოსახლეობის მხრიდან სოციალური კეთილდღეობის სწრაფი გაუმჯობესებისადმი გადაჭარბებულად მაღალი მოლოდინი; მესამეს მხრივ, წინასაარჩევნო პერიოდში დარიგებული დაპირებები, რომლებიც ამ მოლოდინს არა მხოლოდ ზრდის, არამედ ის პოლიტიკურ ჭრილშიც გადაჰყავს; მეოთხეს მხრივ,კარგად ორგანიზებული ოპოზიცია, რომელიც მძაფრად მოტივირებულია ხელისუფლებასთან ოპონირებისთვის; და მეხუთეს მხრივ, საერთაშორისო ეკონომიური კრიზისი და მისი თანამდევი საერთაშორისო საფინანსო ბაზრების შეზღუდული შესაძლებლობები, რაც ქვეყანაში მნიშვნელოვანი ინვესტიციების მოზიდვის და, შესაბამისად, მყისიერი ეკონომიური გარღვევის ოპტიმიზმის ნაკლებ საშუალებას იძლევა.
ამ ფონზე მოსახლეობის სოციალური პროგრამებით უზრუნველყოფის ორი სცენარია მოსალოდნელი: ან სოციალური უზრუნველყოფის დღევანდელი დონის შენარჩუნება არსებულ საბიუჯეტო რესურსებზე დაყრდნობით, და ქვეყნის ეკონომიური განვითარების იმედით მისი ზომიერი მატების პროგნოზირება; ან არაორდინალური, ინოვაციური მიდგომით სოციალური პროგრამებისმოცულობის მყისიერი ზრდისთვის ბიძგის მიცემა, და ამის პარალელურად სოციალური პოლიტიკის ეფექტური ეროვნული სტრატეგიის შემუშავება, შესაბამისი რეფორმების პაკეტის განხორციელებით, რაც გაზრდილი პროგრამული დაფარვის მდგრად შენარჩუნებას და მის შემდგომ ზრდას უზრუნველყოფს.
ამ კონტექსტში, სამთავრობო დონეზე გაჟღერებულმა განცხადებამ დიდი მოცულობის პირადი სახსრების სისტემაში ინექციის თაობაზე შესაძლოა გვაფიქრებინოს, რომ ხელისუფლება მეორე ვარიანტის განხორციელებაზეა ორიენტირებული. ვფიქრობთ, ეს დასაშვები პოზიციაა, მით უმეტეს იმის გათვალისწინებით, რომ იგივე წყაროს მიერ გაღებული კერძო რესურსებით სახელმწიფო სისტემის სუბსიდია ერთხელ უკვე იყო აპრობირებული ნაცმოძრაობის მმართველობის ადრეულ სტადიაზე, როგორც გარდამავალი პერიოდის სირთულეების გადასალახი საშუალება. მაგრამ, აქვე ხაზი უნდა გაესვას, რომ სოციალური პროგრამების კერძო რესურსებით უზრუნველყოფა მხოლოდ დროებითი, და სასურველია ერთჯერადი ინექცია იყოს, რადგან ეს მიდგომა ვერავითარ შემთხვევაში ვერ გახდება არსებული პრობლემების აღმოფხვრის სისტემური გზა.
გვსურს ვივარაუდოთ, რომ 2013 წლის განმავლობაში არსებული საბიუჯეტო და ზემოთაღნიშნული კერძო რესურსების კომბინაცია, პროგრამების სწორად დაგეგმვის, ეფექტური ადმინისტრირების და სწორი სარეგულაციო მექანიზმების შემუშავებით, მოახერხებს მოსახლეობის სოციალური კეთილდღეობით უზრუნველყოფას იმ დონემდე, რომ გაამართლოს მოსახლეობის არჩევნებისშემდგომი მოლოდინი. მაგრამ, იმავე 2013 წლის განმავლობაში აუცილებელი ამოცანა იქნება ხანგრძლივი ეროვნული სოციალური კონცეფციის შემუშავება და შესაბამისი რეფორმების მომზადება, რომელთა განხორციელება წლის მეორე ნახევრიდან უნდა დაიწყოს, ისე რომ 2014 საბიუჯეტო წლიდან მოხდეს ახალი სოციალური მოდელის პრაქტიკული დანერგვა.
როგორც ითქვა, სოციალური პოლიტიკის კურსის განსაზღვრისთვის პროცესის აუცილებელი კომპონენტი საზოგადოებრივი ღირებულებების საფუძვლიანი ანალიზია, მაგრამ ამასთან ერთად ასევე საჭიროა ჯანდაცვის, საპენსიო, შრომის და სოციალური უზრუნველყოფის რეფორმების არსებული გამოცდილების შესწავლა, და საკანონმდებლო ბაზის, სისტემის ინსტიტუციონალური მოწყობის, საფინანსო, საბიუჯეტო, მმართველობითი და სხვა კომპონენტების დაგეგმარება.
სწორედ აქ იკვეთება ის მნიშვნელოვანი როლი რომლის შესრულება სამოქალაქო საზოგადოებამ შეიძლება იტვირთოს. ეროვნული სოციალური კონცეფციის შემუშავება სამოქალაქო სექტორის არა მხოლოდ აქტიური ჩართვით, არამედ მის მიერ წამყვანი როლის თამაშით უნდა განხორციელდეს. უახლოესი 6-8 თვის განმავლობაში მუშაობის წარმართვა სასურველი იქნება სამი პარალელური მიმართულებით: კონცეფციის შინაარსობრივი ჩამოყალიბება, აქტიური სოციალური დიალოგი საზოგადოებრივი დაკვეთის ფორმირებისთვის და კონსულტაციები პოლიტიკურ სპექტრთან კონცეფციისადმი ზეპარტიული კონსენსუსის მისაღწევად. სასურველია ხელისუფლება, როგორც ამ პროცესის მიერ შექმნილი პროდუქციის პირველადი მომხმარებელი, მისი აქტიური თანამონაწილე იყოს.
პროცესის წარმატების ასეთივე აუცილებელი წინაპირობაა ოპოზიციის აქტიური ჩართულობაც. მაგრამ, გამომდინარე იქედან, რომ ტექნიკური და ანალიტიკური სამუშაოს წამართვისთვის, საზოგადოებრივი აზრის ფორმაციისთვის საჭირო სოციალური დიალოგისა და ოპონენტურ პოლიტიკურ ძალებთან მედიატორული მუშაობისთვის ყველაზე უკეთ მორგებულისამოქალაქო საზოგადოებაა, სწორედ მან შეიძლება ითავოს პროცესის მაკოორდინირებელი ფუნქცია. უფრო მეტიც - იმისთვის რომ თავიდან იქნეს აცილებულიხელისუფლებასა და ოპოზიციას შორის პოლიტიკური ვაჭრობა პროცესის მიმდინარეობის ვადების, მასში მონაწილეობის მიღების პირობებისდა სხვა ამგვარ საკითხებზე, პროცესის ინიციირება სამოქალაქო საზოგადოებამ თვითონ უნდა მოახდინოს და პირველი აქტიური ნაბიჯიც მან უნდა გადადგას როგორც ხელისუფლების, ისე ოპოზიციის მიმართ პროცესისთვის სტარტის მიცემის თვალსაზრისით.
ეს უნდა იყოს მრავალი მოთამაშის თანხმობით და მონაწილეობით განხორციელებული კოლექტიური პროცესი. მაგრამ, ამისთვის პირველხარისხოვანი ამოცანაა ჯერ თვით სამოქალაქო სექტორის ინსტიტუციონალური რეფორმა. დროა, ინდივიდუალური ექსპერტების ცალკეული კომენტარების გარდა პოლიტიკურ დისკუსიებში უფრო მძლავრად გამოჩნდნენ კარგად ორგანიზებული ანალიტიკური ცენტრები და მათ მიერ შექმნილი ტექნიკური პროდუქცია. სწორედ ამგვარი პროდუქციით უნდა საზრდოობდეს პოლიტიკური სპექტრი გადაწყვეტილებების მიღების დროს.სამოქალაქო საზოგადოების როლი არ უნდა შემოიფარგლებოდეს მხოლოდ იმპრესიონიზმით, რაც გამოიხატება ან გარე-მდგომის პოზიციიდან კრიტიკაში ან პირიქით, ქებაში. ეს ორივე პოზიცია მხოლოდ მიმდინარე პროცესებისადმი რეაქციის გამოხატვაა. პროცესების მონიტორინგისა და შეფასების ფუნქციებთან ერთად, სამოქალაქო საზოგადოების ნაწილმა თვითონაც უნდა შეასრულოსპროცესების შინაარსობრივი მხარის შემომქმედის როლი და, შესაბამისად, უნდა იტვირთოს კიდეც მათზე გარკვეული პასუხისმგებლობა.
სოციალური პოლიტიკის რეფორმა რეალურად იძლევა კომპრომისზე დაფუძნებული კონსენსუსის მოძებნის უნიკალურ შესაძლებლობას, რაც ხელს შეუწყობს არა მხოლოდ ამ კონკრეტული დარგის გაუმჯობესებას, არამედ საზოგადოებას, ხელისუფლებასა და ოპოზიციას შორის კონსტრუქციული თანამშრომლობის კულტურის საფუძვლის ჩაყრასაც. იმედია, სახელმწიფოებრივი მმართველობის ახალ ეტაპზე მოხერხდება დღემდე არსებულ ოცწლიან ციკლში გარდატეხის შეიტანა პოლიტიკური პროცესების გაუმჯობესების და მასში მონაწილე ჯგუფებს შორის როლების და პასუხისმგებლობის გადანაწილების თვალსაზრისით, რაც წარმატებულ სახელმწიფოებრივ მშენებლობას უდავოდ ხელს შეუწყობს.
