კარიკატურა სიმართლის თქმისა და გამოხატვის ერთ-ერთი ყველაზე ეფექტური საშუალებაა. შეიძლება, ერთ კარიკატურაში ეპოქა, ან მოვლენა ისე ჩაატიო, რომ დამატებითი შეკითხვები აღარავის გაუჩნდეს. კარიკატურით საზოგადოებამდე ძალიან მკაფიო მესიჯები განსაკუთრებით ცივი ომის დროს მიჰქონდათ. საქართველოში ეს სფერო არცთუ განვითარებულია, თუმცა ჩვენთანაც არიან სახელოვანი კარიკატურისტები, მათ შორის ბესიკ დუღაშვილი:
- კარიკატურა არსებული რეალობის გამოხატვის საშუალებაა. სხვათა შორის, საქართველოში მასხარას მხოლოდ გამრთობის ფუნქცია არ ჰქონია - ის ერთადერთი იყო, ვინც სიმართლეს, რა თქმა უნდა, შეფარვით ამბობდა. დღეს კარიკატურასაც ანალოგიური ფუნქცია უნდა ჰქონდეს. საერთოდ, ხელოვნების სფერო სიმართლის თქმის საშუალება უნდა იყოს, თუმცა კარგ მთქმელს, კარგი გამგონეც უნდა... საზოგადოება ჩემს მესიჯებს იგებს, თუმცა იმავეს მთავრობაზე ვერ ვიტყვი.
- ბატონო ბესო, კარიკატურით ხალხს მაინც, რა გზავნილებს აწვდით?
- ადამიანები პოლიტიკაში იმიტომ მიდიან, რომ თავი კარგად ირჩინონ, ქვეყნის აწმყოსა და მომავალზე კი, ნაკლებად ფიქრობენ. პირობითად ვიტყვი, რადიკალი მემარცხენეები უეცრად მემარჯვენეთა ბანაკში აღმოჩნდებიან, რადგან მემარჯვენე პარტიას არჩევნებში გამარჯვების მეტი შანსი აქვს, შემდეგ, ეს ადამიანები თავს პარლამენტში ამოყოფენ, მშვენიერ ხელფასს იღებენ და ცხოვრება აწყობილი აქვთ.
- ამას საზოგადოება ვერ ამჩნევს?
- საზოგადოება ყველაფერს კარგად ხედავს, უბრალოდ, პოლიტიკოსები სოციუმის აზრს არ იზიარებენ.
- რომელი პოლიტიკოსის კარიკატურა დაგიხატავთ?
- მაგალითად, ადრე ბიძინა ივანიშვილის კარიკატურა დავხატე. მას სახასიათო თვალები და შუბლი აქვს... როცა პირველად გამოჩნდა, დოლარების ფონზე დავხატე. ახლა კი, მსახიობის როლში დავხატავდი, რომელსაც მარიონეტები უჭირავს და მართავს.
- მარიონეტების როლში ვინ იქნებოდნენ?
- ყველა, ვინც ახლა მის გარშემოა. 30 წლის განმავლობაში გამოჩნდა, რომ ხელისუფლება მკაცრი უნდა იყოს და სადავეებიც კარგად ეჭიროს, რადგან თუ გაიწია, საზოგადოების დაკავება რთულია.
- ხელისუფლების დამქირავებელი საზოგადოებაა...
- თუ თანამდებობაზე მოხვედრა გსურს, ვიღაცის ნათესავი უნდა იყო. სამსახურის შესანარჩუნებლად, ან მოსაპოვებლად კი, გაჩუმება და პრინციპებზე უარის თქმა გიწევს. ხმას ვერც შენს გარშემო მყოფები ამოიღებენ, პრობლემა რომ არ შეგექმნას.
- დეპუტატობა რომ შემოგთავაზონ, დასთანხმდებით?
- დიახ, დავთანხმდებოდი, მაგრამ ყველაფერს ამოვატრიალებდი და სიმართლეს ვიტყოდი. ხშირად ვხუმრობ ხოლმე, ვიდრე ხელისუფლებაში მე არ მოვალ, მანამ არაფერი გვეშველება-მეთქი. მაინცდამაინც ხელისუფლებაში მოსვლა კი არ მსურს, უბრალოდ, პოლიტიკოსებს არ ვენდობი. მოდის ახალი სამთავრობო გუნდი, ძველ პროფესიონალებს შინ უშვებს და ის ხალხი მოჰყავს, რომელიც აზრზე არაა, თუმცა დამსაქმებელს, გასაჭირის დროს, არ უღალატებს.
- ხელისუფალმა ცენზურა რომ დაგიწესოთ, რას იზამთ?
- მე კანონის დიქტატზე ვლაპარაკობ - ყველაფრის განმსაზღვრელი კანონი უნდა იყოს. კანონის უზენაესობა მაშინ იქნება, როცა მამა ინსპექტორია და შვილს, დარღვევის გამო, ჯარიმას გამოუწერს. არ მსიამოვნებს, როცა მაჯარიმებენ, მაგრამ პროტესტის გრძნობა მხოლოდ უსამართლობისას უნდა გაგიჩნდეს... “ნაცმოძრაობამ”, ბოლოს და ბოლოს, ღვედის შეკვრას შეგვაგუა... უბრალოდ, თუ “ნაცმოძრაობასთან” გაიგივებული არ იყავი, სამსახურს ვერ იშოვიდი, რაღაცას ვერ შექმნიდი და ყოველთვის დაჩაგრული იქნებოდი. ახლაც იგივე გრძელდება - ამ მხრივ არაფერი შეცვლილა: თუ „ქართულ ოცნებასთან“ არ ხარ, იჩაგრები... უმუშევარი ვარ, შეკვეთების იმედად დავრჩი და ერთ გაზეთთან ვთანამშრომლობ. არადა, ბევრი რამის სპეციალისტი ვარ და ვგრძნობ, რომ შემიძლია, ქვეყანას გამოვადგე. იქ, სადაც მისი ადგილი არაა, ბევრი არაკომპეტენტური ხალხი იყრის...
- ჩვენი საზოგადოება მოგწონთ?
- არა, საზოგადოება თავის სიმაღლეზე რომ იყოს, ბევრი მანკიერება არ იქნებოდა.
- ისე, ყველა ფიქრობს, რომ საქმეს კარგად გააკეთებს და ქვეყანას გამოადგება...
- კი, ყველა ასე ფიქრობს, მაგრამ საქმეს აკეთებენ?.. 90-იანებიდან მოყოლებული, ყველას ჰგონია, რომ რაღაცას აკეთებს, მაგრამ შედეგს ვერ ვხედავთ. დეპუტატმა ოთარ ჩრდილელმა, კომიტეტის სხდომაზე, “ნაციონალებს” ხმა ჩააგდებინა. ინგა გრიგოლიას, ვიდრე გადაცემას დაუხურავდნენ, მივწერე, თუ გინდა, სტუდიაში ამინდი შექმნა, ეგ კაცი მიიყვანე-მეთქი. მე კი მინდა, მაგრამ „ქართული ოცნება“ არ მიგზავნისო. გამიკვირდა... აი, ასეთ ლაბირინთში ვტრიალებთ. ინგას ისიც მივწერე, მიუხედავად იმისა, რომ ეკონომისტი არ ვარ, ხადურთან დებატებში დამსვი და ათ წუთში დავამტკიცებ, რას წარმოადგენს-მეთქი. ხადური „ქართული ოცნების“ და საქართველოს სირცხვილია!
- თუ ყველაფერს ერთი ადამიანი წყვეტს და დანარჩენები მარიონეტები არიან, ხადურის, ან სხვის კომპეტენციას რა აზრი აქვს?
- ამ კაცმა დანარჩენებს შანსი მისცა, რომ ქვეყანას მოემსახურონ. ამ შანსს გამოყენება უნდა. მე რომ კულტურის მინისტრი ვიყო, ღარიბაშვილს სულაც არ ვკითხავდი, თუ როგორ უნდა „ამოვქაჩო“ ქართული კულტურა... ეკონომიკა რეგრესს განიცდის, ამიტომაც გვაქვს ყველა სფეროში დაღმასვლა. როცა პოლიტიკოსი საარჩევნო კამპანიას ატარებს, ხალხი მისგან ქარხნების გახსნასა და ამუშავებას ითხოვს, მაგრამ სახელმწიფო ამას ვერ შეძლებს, საამისოდ ხელისუფლებამ საკანონმდებლო ბაზა და მიმზიდველი გარემო უნდა შექმნას, მაგრამ არ აკეთებს. მხოლოდ ლამაზი სიტყვების თქმა და ბრტყელ-ბრტყელი გამოსვლა შეუძლიათ.
...ჩვენს თავს რაღაც თავისუფლების ზღვარი ჩვენვე უნდა დავუწესოთ, თორემ სულიერ ანარქიაში გადავალთ, რაც საბოლოოდ, აშშ-ი მე-19 საუკუნეში შექმნილ ვითარებამდე მიგვიყვანს. ამ 4-5 წლის მანძილზე ახალგაზრდებმა რამდენი მკვლელობა ჩაიდინეს? - ესეც ზედმეტი თავისუფლების შედეგია. არც ზედმეტი ჩარჩოებია კარგი და არც - გადაჭარბებული თავისუფლება. საზოგადოება მხოლოდ კანონიერ ჩარჩოებში უნდა იყოს მოქცეული. ხალხი ქვეყნის მაჯისცემას უნდა აკონტროლებდეს - ვისაც აირჩევს, ის უნდა იმსახუროს და არა - პირიქით.
- არ ფიქრობთ, რომ ადრინდელთან შედარებით, ბევრად უფრო კონკურენტული გარემოა?
- კონკურენცია სსრკ-ს დროსაც იყო. გარანტირებული არავის არაფერი ჰქონდა. და ხელოვნების სფეროში ადგილის დასამკვიდრებლად საკმაოდ დიდი ძალისხმევა გჭირდებოდა.
- თუმცა, მაშინ სახელმწიფო შემოქმედს ზღუდავდა...
- ასე სულაც არ იყო, თითქმის ყველა სფეროში ადამიანები იმას აკეთებდნენ, რაც სურდათ. რეჟიმს არ უნდა დაპირისპირებოდი და ცენზურა არ შეგეხებოდა.
- საბჭოთა კავშირში კვლავ იცხოვრებდით?
- არა! საბჭოთა კავშირი, მთლიანობაში, საშინელი სახელმწიფო იყო!
დღეს ხელოვნება ცუდ სიტუაციაშია. სახელმწიფოს, რა თქმა უნდა, ყველა შემოქმედის დაფინანსება არ შეუძლია, მაგრამ საკუთარი ნიჭის გამოვლინების შანსი ყველას უნდა მიეცეს.
- როგორ?
- სახელმწიფომ, მუნიციპალურ დონეზე, კულტურის ცენტრები უნდა გახსნას და იქ გამოფენის მოწყობა, თუ კონცერტის ჩატარება ნებისმიერ ხელოვანს უნდა შეეძლოს... ეს გამოფენები თუ კონცერტები ფასიანი უნდა იყოს და შემოსული თანხა მთლიანად შემოქმედს უნდა გადაეცეს, რაც მისთვის დიდი დახმარება იქნება.
- მოსახლეობა ასეთი კულტურული ღონისძიებების მიმართ ინტრესს, ალბათ, არ გამოიჩენს, მით უმეტეს, თუკი ფასიანი იქნება...
- ასე რატომ გგონიათ?
- ხალხს მატერიალურად უჭირს...
- კულტურის სამინისტრო ჯაზ-ფესტივალს ხომ კარგად ატარებს? ხომ შეიძლება, ასეთი ღონისძიებებიც დაიგეგმოს, ბილეთი თვითონ კულტურის მინისტრმა იყიდოს და ამით მაგალითი სხვებს მისცეს. რა, ხელფასი არ აქვს?! ალბათ, გახსოვთ ბიჭი, რომელიც 13 ივნისის სტიქიის პერიპეტიების დროს, მოხალისეების ტრანსპორტირებას უზრუნველყოფდა, რაც თავისებურად მისაბაძი მაგალითი იყო, თუმცა შემდეგ რაც მოხდა, ის აღარ მომეწონა - ამ ბიჭის გამგეობაში დანიშვნას ვგულისხმობ. ვიცნობ და იმისთვის, რასაც აკეთებს, საკმაოდ არაკომპეტენტურია... ანალოგიური მე რომ გამკეთებინა და შემდეგ, ვინმეს შეუფერებელი, თუნდაც მაღალანაზღაურებადი სამსახური შემოეთავაზებინა, ვეტყოდი, არა, მადლობა, ამ სფეროს სპეციალისტი არ ვარ-მეთქი. პიროვნება თავის სიმაღლეზე უნდა იდგეს და თუ ასე არაა, მაშინ ეს სახელმწიფომ უნდა გააკეთოს. აი, მიშა სააკაშვილში ის მომწონდა, რომ პიროვნებები შექმნა. რა თქმა უნდა, ზოგს პატივმოყვარეობის სენი შეეყარა და “ნაციონალების” მმართველობის ბოლოდროინდელი სცენარიც ამას მოწმობს, მაგრამ ფაქტია: მიშამ მოქალაქეობრივი შეგნება შექმნა და მას, ვისაც ეს მოქალაქეობრივი შეგნება არ ჰქონდა, აჯარიმებდნენ.
- ბატონო ბესო, რა ამის პასუხია და, რუსეთი თუ დასავლეთი?
- საქართველო! ჩვენ ნეიტრალურები უნდა ვიყოთ.
- ჩვენი გეოგრაფიული მდებარეობიდან გამომდინარე, ნეიტრალურები ვერ ვიქნებით...
- გეოპოლიტიკაში ნაკლებად ვერკვევი, თუმცა იმის თქმა შემიძლია, რომ ის, რისკენაც მსოფლიო მიექანება, კატასტროფაა.
- გლობალიზაციას გულისხმობთ?
- კი... როცა ადამიანები ეროვნულ თვითშეგნებას კარგავენ, უფსკრულისკენ მიექანებიან.
- იაპონიაზე რას იტყვით, რომელსაც ტრადიციებიც შენარჩუნებული აქვს და გლობალიზაციის პროცესშიც აქტიურადაა ჩართული?
- იაპონელები გლობალიზაციაში გათქვეფილნი არ არიან, უბრალოდ, გეოპოლიტიკის ფორმირებაში მონაწილეობას იმიტომ იღებენ, რომ რაღაც ინტერესები აქვთ, თორემ სხვა შემთხვევაში, მათ არ სჭირდებათ, გლობალიზაციას ეზიარონ....
ქართველს სურს, რომ თავი სხვას მოაწონოს, ეს ჩაცმულობაზეც იგრძნობა. რაღაცებს სხვების გათვალისწინებით ვაკეთებთ და არა - ისე, როგორც ჩვენ გვსურს.
- სწორედ ესაა შინაგანი თავისუფლების არქონა, რაზეც წეღან ვსაუბრობდი...
- შინაგანი თავისუფლება ქართველს ოდითგანვე ჰქონდა, წაწლაობის ქვეყანაში, რამე შეზღუდვაზე ლაპარაკი არ შეიძლება. მიუხედავად ამისა, ჩვენს სახელმწიფოში დაუწერელი კანონებიც მოქმედებდა, რომელიც ღირსებასა და მორალს განსაზღვრავდა. იმას არავინ ამბობს, მაშინ მსუბუქი ყოფაქცევის ქალები, ან ამორალური ადამიანები არ არსებობდნენო, მაგრამ დღევანდელობასთან შედარებაც არ შეიძლება.
- ამორალურობა პირობითი ცნებაა...
- ადამიანებმა ორმაგი სტანდარტით არ უნდა იცხოვრონ. არ შეიძლება, ქალი მეძავიც იყოს და ამავდროულად, ეკლესიაშიც დადიოდეს.
- ეკლესიაში სიარულს ვერავინ ვერავის დაუშლის...
- დიახ, მაგრამ აბსურდამდე მივდივართ... ერთ მაგალითს მოვიყვან: არსებობდა როსკიპი ქალი, ტაისია ეგვიპტელი, რომელიც შემდეგ წმინდანად კი შერაცხეს, რადგან თავის შეცდომას მიხვდა და სხეულით ვაჭრობას შეეშვა. იმას ვამბობ, რომ ერთდროულად უზნეო და დადებითი პიროვნება ვერ იქნები, არჩევანი ზნეობასა და უზნეობას შორის უნდა გააკეთო. ეს მხოლოდ მეძავებს კი არ ეხება, ყველა სფეროში ასეა: ადამიანები მაღალ თანამდებობებზე არიან, ფულს “ტეხავენ” და შემდეგ, ყოველ კვირას, სამებაში გვეცხადებიან. ამ ხალხს საქართველო სულ არ აინტერესებს, მხოლოდ თავის კმაყოფაზე ფიქრობს. შეიძლება, ეს ამორალური ქცევები ვინმემ სექსუალურ რევოლუციად გაასაღოს, მაგრამ ამ მოვლენამ დასავლეთი დაღუპა.
- დაღუპულებს ჩვენ უფრო ვგავართ...
- გაუნათლებლობის ბრალია, როცა მათ კარგად ყოფნას სექსუალურ რევოლუციას მივაწერთ. აშშ-ში, მე-20 საუკუნეში, თავისუფლების ზღვარმა იმ დონეს მიაღწია, რომ ახალგაზრდები აღარაფერს ეპუებოდნენ. ამიტომ, რეიგანმა თავისი საპრეზიდენტო ვადის ერთ-ერთი წელი ოჯახის წლად გამოაცხადა. დღეს აშშ-ში ოჯახის კულტია და ევროპაშიც სიტუაცია ნელ-ნელა უმჯობესდება. ჩვენ ამ გზას ახლა გავდივართ...
ისე, სექსუალური რევოლუცია ყველა ახლადგათავისუფლებულ ქვეყანაში ხდება. ეს პროცესი 90-იანი წლების დასაწყისში, რუსეთშიც მიმდინარეობდა: ერთმა რუსმა გოგომ, ფუნთუშის ყიდვის სანაცვლოდ, საკუთარი თავი შემომთავაზა. რა თქმა უნდა, არ დავთანხმდი - პური და ძეხვი ვუყიდე და გავეცალე. სექსუალური რევოლუცია შინაგან თავისუფლებასთან სულაც არ ასოცირდება.
- ყველაფერ ამაში რელიგია რა როლს თამაშობს?
- დღეს რელიგია, სამწუხაროდ, თავის სიმაღლეზე არ დგას. თუ ოჯახის რჩენა გინდა, ან პოლიტიკოსს უნდა “შეეტენო”, ან ცნობილ ადამიანს “შეეკვეხო”, ან მღვდელი გახდე. სასულიერო პირების 80%-ს იმის არ სჯერა, რასაც ქადაგებს. ღირსეულ მღვდლებსაც ვიცნობ და ეკლესიას გვერდში ამ მცირე ნაწილის გამო დავუდგები. საუბედუროდ, ადამიანს ვეღარ გაუგია, ვის დაუჯეროს... ჩვენ ძალიან რადიკალური საზოგადოება ვართ: ან ერთი პოლუსისკენ ვიხრებით, ან მეორე უკიდურესი წერტილისკენ. ქართველს ზომიერების გრძნობა არ აქვს.
- თქვენთვის ჰარმონიული და იდეალური საქართველო როგორია?
- ვფიქრობ, ასეთი საქართველო 60-იან წლებში არსებობდა. ყოველ შემთხვევაში, ჩემს ცნობიერებაში ასეა.
- მაშინ დამოუკიდებლები არ ვიყავით...
- დიახ, მაგრამ შინაგანი თავისუფლება გვქონდა. თბილისში ყველაზე ღიმილიანი სახეებით მაშინ დადიოდნენ. ყველა ღირსშესანიშნაობა სწორედ იმ დროს აშენდა. ელემენტარულის დათმობის ფასად, საქართველომ წინ წაიწია.
...წეღან საგარეო ორიენტაციაზე მკითხეთ... საქართველოსკენ არავინ იხედება... თუ არაფერი შემოგვრჩა, ახლიდან უნდა შევქმნათ, ხელისუფლებას ზუსტად ამიტომაც ირჩევენ, რომ რაღაც გააკეთოს. ჩვენი საზოგადოება შინაგანად შემოქმედი უნდა გახდეს.
- ბატონო ბესო, ქართველობა მხოლოდ სუფრაზე ხომ არ შემორჩა?
- ყოველ შემთხვევაში, ვიდრე მე და ჩემს გარშემო მყოფები ვცოცხლობთ, ქართველები ვიარსებებთ. ყველამ რაღაც უნდა გავაკეთოთ ჩვენი ქვეყნისთვის, ელემენტარულად, უადგილო ადგილას მანქანა არ უნდა დავაყენოთ და ფეხით სამი კილომეტრის გავლა რომ მოგვიწიოს, გავიაროთ. ჩვენ თავს ჩვენვე უნდა დავუწესოთ რაღაც საზღვრები. როცა ვხატავ, თავისუფალი მაშინ ვარ, მინდა, ჩემი სახელოსნო მქონდეს და ამ შემთხვევაში თუნდაც ჩემი ქვეყნისთვის, გაცილებით მეტს გავაკეთებდი, მაგრამ სახელოსნოს გახსნის ფინანსები არ მაქვს. მას კი, ვისაც ეს შეუძლია, ჩემი პრობლემები არ აინტერესებს. სულ ვჩხუბობდი, ოდიშარია “ამოქოქეთ”-მეთქი და ისე “დაქოქეს”, რომ სამსახურიდან გაათავისუფლეს. მოიყვანეს სხვა მინისტრი, რომელიც არაფრის გამკეთებელია - სარგებელი ვერ ვიგრძენი. მდიდრებისთვის კი აკეთებენ ჯაზ-ფესტივალს და ამდაგვარ პროექტებს... აი, იმ ფულით, რასაც ეგენი ჯაზ-ფესტივალში ხარჯავენ, ისეთ ღონისძიებას ჩავატარებდი, მთელ ქვეყანას ავალაპარაკებდი.
- მაინც, რას გააკეთებდით?
- კულტურის უუნარო მინისტრს იდეა რატომ უნდა მივაწოდო? კულტურის იდეალურ მინისტრად გია ბაღაშვილი წარმომიდგენია...
- რა უნდა შევცვალოთ, რომ ჩვენი მდგომარეობა გამოსწორდეს?
- პირველ რიგში, სამსახურში ძმაკაცობითა და ახლობლობით მიღება უნდა ამოვძირკვოთ და ყველამ ის საქმე უნდა ვაკეთოთ, რაც გამოგვდის. ნაძალადევის გამგეობაში ვმუშაობდი, პარკებსა და სკვერებს ვაპროექტებდი, პროფესიით არქიტექტორი ვარ. სამსახურიდან იმიტომ გამომიშვეს, რომ 45-ქულიანი კომპეტენციის ზღვარი ვერ გადავლახე. არადა, ტესტებში მოცემულ შეკითხვებს ჩემს პროფესიასა და საქმიანობასთან არაფერი ესაქმებოდათ. სწორედ ესაა ჩვენი უბედურება. მიუხედავად იმისა, რომ გამგეობაში აღარ ვარ, მაინც დავდივარ და ყოფილ თანამშრომლებს ჩემს დაწყებულ საქმეებში ვეხმარები, ესაა ჩემი მოქალაქეობრივი ვალი, რომელსაც კვლავაც შევასრულებ.
