პოლიტოლოგი, საერთაშორისო ურთიერთობის სპეციალისტი ირაკლი გოგავა გამოდის ინიციატივით, საქართველოს, აზერბაიჯანის და სომხეთის თანამონაწილეობით შეიქმნას სამხრეთ კავკასიური ფორმატი, სადაც ყველასთან თანასწორი ურთიერთობა იქნება მისაღები, მხოლოდ ერთი რამ იქნება შესარულებელი - სამხრეთ კავკასიიდან არავის მიმართ საფრთხე არ უნდა მოდიოდეს. წინააღმდეგ შემთხვევაში, მისი თქმით, ამ პროექტს მხარს არავინ არ დაუჭერს.

for.ge ირაკლი გოგავას ესაუბრა.

მეტი მშვიდობა - მეტი სტაბილურობა - თქვენ გამოდიხართ ინიციატივით, შეიქმნას სამხრეთ კავკასიური ფორმატი, როგორ წარმოგიდგენიათ, ასეთი ფორმატის აღდგენა მაშინ, როდესაც ჩვენ კონფლიქტები არ გვაქვს დარეგულირებული?

ირაკლი გოგავა: აფხაზეთის კონფლიქტის მოგვარებამდე სრულმასშტაბიანი ურთიერთობის აღდგენა არის წარმოუდგენელი. ასევეა მოლდოვაში დნესტრისპირეთის საკითხი, ასევე იყო ყარაბაღის საკითხი. ხომ ყველამ ვიცოდით, რომ რუსეთი თავის დროზე სომხეთს მიეხმარა და ყარაბაღი მოაგებინა. ეს იმას ნიშნავს, რომ აზერბაიჯანისა და რუსეთის ურთიერთობები ვერასდროს ვერ იქნებოდა მეგობრული, სანამ ყარაბაღი არსებობდა, მაგრამ დღეს ეს საკითხი გადაიჭრა და გადაიჭრა რუსეთის მონაწილეობით.

კი, შეიძლება რუსეთის პარტიული ჩართულობა არ იყო ყარაბაღის დაბრუნების საკითხში, მაგრამ ეს ყველაფერი რუსეთის გარეშე ვერ მოხერხდებოდა და ამიტომ, გადაწყდა ასე. ამიტომ, ჩვენთვის საინტერესოა და პირველი ამოცანაა, ტერიტორიული მთლიანობის აღდგება, შესაბამისად, 90-იანი წლებში თუ რუსები ვიღაცების გავლენის ქვეშ იყვნენ და იმიტომ ღებულობდნენ ასეთ გადაწყვეტილებას, ეს რუსებმა თვითონ უნდა თქვან. გამოიძიონ ის თემები, დაკითხონ მონაწილეები, როგორც უშიშროების, ასევე თავდაცვის სამინისტროს მაღალი ოფიცრები და გამოაცხადონ, რომ ეს იყო გარედან თავს მოხვეული გადაწყვეტილება.

როგორ ფიქრობთ, მოხდება თუ არა სამხრეთ კავკასიის ისრაელიზაცია?

- აქ მოხდა ძალიან მნიშვნელოვანი პროცესი, როდესაც ირანი, რუსეთი და თურქეთი შეთანხმდნენ იმაზე, რომ კავკასიაზე ეს სამი სახელმწიფო იღებს პასუხისმგებლობას და აქედან გარე ძალები იქნებიან განდევნილი. პლუს ამას, ისინი არ დაუშვებენ დიდ ომს და სწორედ ამ შეთანხმების შემდეგ მოხდა ყარაბაღის ის ერთ დღიანი ომი, რომლითაც აზერბაიჯანმა მთლიანად დაიბრუნა თავისი ტერიტორია. რაც შეეხება ზანგეზურს, აზერბაიჯანი ამ თემის ტორპედირებას ახდენდა იმიტომ, რომ მთალიანად არ ჰქონდა დაბრუნებული, მაგრამ ახლა, როდესაც აზერბაიჯანს შესთავაზეს, რომ აზერბაიჯანი მთლიანად შენი ტერიტორია იყოსო, ამით არის გამოწვეული ზანგეზურის საკითხიც.

რა დატვირთა აქვს ზანგეზურის კორიდორს?

- კორიდორი არის საერთაშორისო ურთიერთობებში ექს-ტერიტორიული ცნება. მაგალითად, რაღაცა ტერიტორია არის ერთი სახელმწიფოსი და ექს-ტერიტორიული კორიდორი ნიშნავს, რომ ის სახელმწიფო კი ვერ აკონტროლებს ვისიც არის, არამედ ვისიც არის ეს კორიდორი, ის აკონტროლებს. შესაბამისად, სომხეთი წინააღმდეგი იყო ასეთი კორიდორის გახსნის. შეთანხმებაში, რომელშიც აზერბაიჯანმა, რუსეთმა და სომხეთმა ხელი მოაწერეს, იქ წერია ლაჩინის კორიდორი და გზა ზანგეზურზე. სომხეთი გზის გახსნის წინააღმდეგი არ იყო. თანაც იქ ჩაიწერა, ეს გზა იქნება რუსეთის დაცვის ქვეშ.

როგორც ცნობილია, ირანმა შესთავაზა აზერბაიჯანს, რომ აუშენებს გზას ირანის ტერიტორიაზე...

- როგორც ჩანს, მოხდა შემდეგი შეთანხება - ყარაბაღი მთლიანად დაიბრუნა აზერბაიჯანმა. ირანი გაუხსნის ლანჩევანთან შემაერთებელ გზას აზერბაიჯანს. ზანგეზურზეც შეიძლება გაიხსნას არა კორიდორი, არამედ გზა. ასევე გაიხსნება მატარებლის ლიანდაგი სომხეთ-აზერბაიჯანს შორის და პრინციპში, ყველა კომუნიკაცია სამხრეთ კავკასიაში უნდა გაიხსნას. ასევე უნდა გაიხსნას აფხაზეთის რკინისგზა, ოღონდ ამას სჭირდება ჩარჩო შეთანხმება - აფხაზეთის პრობლემის გადაწყვეტა. რუსებს ეს თავისუფლად შეუძლიათ.

პირველი ეტაპი ეს იქნება დევნილების დაბრუნება გარანტიებით და შემდეგ უკვე პოლიტიკური შეთანხმება ფორმებზე - ფედერაცია, კონფედერაცია, კავშირი, თუ უნიათო ალიანსი. რაც უნდათ ის დაარქვან, მთავარია შინაარსი - დევნილების დაბრუნება და ამაზე აეწყოს ახალი ურთიერთობა. აზერბაიჯანმა ეფექტურად დაიბრუნა ყარაბაღი. ჯერ იყო 44-დღიანი ომი, შემდეგ 1-დღიანი. მაგრამ, ჩვენი გზა, სამხედრო გზა არ უნდა იყოს.

რატომ - ჩვენს შემთხვევაში ეს იქნება წამგებიანი?

- რა თქმა უნდა. მე ყოველთვის ვამბობ, რომ რაც არ უნდა ვთქვათ, აფხაზები არიან ჩვენი ხალხი. ზოგი აფსუას ეძახდა, ზოგი ჩამოსულს, რა მნიშვნელოვა აქვს, ვისაც აფხაზად მიაჩნია თავი, ის აფხაზია და მორჩა. ამიტომ, მას სრული უფლება აქვს იყოს ამ ტერიტორიაზე და განვითარდეს. ვიცით, რომ მენშევიკებემა, გერმანელებეთან ერთად ჩაახშეს აჯანყება აფხაზეთში, მაგრამ 90-იან წლებში ისევ მივიღეთ აჯანყება. ანუ, ჩვენ სამხედრო გზით რომც შეგვეძლოს დაბრუნება, გავანადგუროთ აფხაზეთის ჯარი და დავიპყროთ აფხაზეთი, ეს ნიშნავს პრობლემის შემდეგ თაობებზე გადაცემას.

ეს არის არაბრძნული, არაპრაგმატული და არაჭკვიანური ერის ეროვნული ინტერესებიდან გამომდინარე. ერი მარტო ის არაა, რაც ვართ. ერი არის რაც იყო, რაც ვართ და რაც იქნება. პასუხისგებლიანი პოლიტიკა ასეთია - აფხაზებს უნდა შევუთანხმდეთ, ისეთი რამ უნდა შევთავაზოთ, რაც მათთვისაც მისაღებია. რაც შეეხება რუსეთს, ისეთი პოზიცია უნდა დაიკავოს, რომ შეთანხმების გარეშე არ დაასრულოს ეს პროცესი.

სამხრივი ფორმატი - თუკი შედგა ეს ფორმატი, საინტერესოა რუსეთის პოზიცია. რუსეთს რამდენად აწყობს კავკასიის ტერიტორიაზე ასეთი ფორმატის შექმნა, ეს ნიშნავს მისი გავლენიდან საქართველოს, სომხეთის და აზერბაიჯანის გასვლას? ანუ, რა შემთხვევაში შეიძლება ამაზე წამოვიდეს რუსეთი?

- რუსეთს აქვს საკმაოდ კარგი არქივები, მშვენივრად იციან საკუთარი ისტორია, მშვენივრად ახსოვთ შამილის ომები ჩრდილოეთ კავკასიაში, რომელიც თითქმის 60 წელი გაგრძელდა და მშვენივრად ახსოვთ, რომ იმ შამილს იარაღით, ტყვია-წამლით და ცოცხალი ძალით ამარაგებდა ბრიტანეთის იმპერია. ასევე, კარგად ახსოვს ჩეჩნური ომები, როდესაც საქართველოდან და აზერბაიჯანიდან ჩეჩნეთში შედიოდა ცოცხალი ძალაც, მათ შორის ვაჰაბიტები, შედიოდა ირაღიც, კავშირგაბმულობის საშუალებები და ა.შ. ჩრდილოეთ კავკასია არის ერთ-ერთი ისეთი რეგიონი, რომელიც ყველაზე არასტაბილურობის მომტანია რუსეთისთვის.

რატომ? - იმიტომ, რომ ეთნიკური შემადგენლობა არის განსხვავებული. ამიტომ, ამ რეგიონის აფეთქება თუ ვინმეს უნდა და უნდათ, ბრიტანეთს უნდა და მაგაზე მუშაობენ, საქართველოდან და აზერბაიჯანიდან თავისუფლად შეიძლება იარაღის გატანა. ეს უკვე გაიარა რუსეთმა და მათ ინტერესშია საქართველოსთან და აზერბაიჯანთან დაალაგოს ურთიერთობები იმისათვის, რომ არ აუფეთქონ ჩრდილოეთ კავკასია.

შეგახსენეთ, 2009 წელს სააკაშვილმა უვიზო რეჟიმი დაუწესა რუსებს და ისმის კითხვა - რატომ დაუწესა? იმიტომ, რომ უნდოდათ აქ ჩამოსულიყვნენ რუსეთის მოქალაქეები, რომლებსაც სხვადასხვა უცხო ქვეყნის სპეცსამსახურები გადაიბირებდნენ, გაწვრთინდნენ და შეაგზავნიდნენ უკან დავალებებით.

ასევე მოხდა ირანთან უვიზო რეჟიმის დაწესება სააკაშვილის მიერ, ამასაც იგივე დატვირთვა ჰქონდა?

- იგივე პროცესი იყო მაშინაც. ირანელები ჩამოდიოდნენ, უცხო ქვეყნის დაზვერვები მათთან მუშაობდნენ და მერე აგზავნიდნენ უკან. ეს ყველამ იცის და იცის რუსეთმაც, რადგან ღიად ხდებოდა. არ მგონია, რომ ეს ისევ შედიოდეს რუსეთის ინტერესებში, მით უმეტეს იმ ფონზე, რაც უკრაინაში ხდება. იგივე პროცესები შეიძლება შუა აზიაში გაუჩინონ. ამიტომ, რუსებისთვის ჩვენი ტერიტორია, რასაც სამხრეთ კავკასია ჰქვია, მინიმუმ ნეიტრალური უნდა იყოს.

ანუ?

- აქ არ უნდა იყოს განლაგებული უცხო ქვეყნის სამხედრო შენაერთები და უცხო ქვეყნის სპეცსამსახურების გადასაბირებელ-მოსამზადებელი ბაზები. ჩვენი გადმოსახედიდან, თუ რუსეთი ოკუპანტია და არც აპირებს ამ სტატუსის მოხსნას, რა პრობლემაა ვუმასპინძლოთ ვინმეს? ამიტომ, მოუწევს არჩევანის გაკეთება.

რა არჩევანი აქვს დღეს საქართველოს?

- ჩვენ გვაქვს სამი ძირითადი ოფცია - პირველი, ინტეგრაცია ევროკავშირში, მაგრამ აქ პრობლემაა - ევროკავშირი გვატყუებს. აშკარად სურს, რომ იყოს მუდმივი დაძაბულობა რუსეთსა და საქართველოს შორის და ამის გამო აფხაზეთის კონფლიქტის მოგვარებაზე საერთოდ არაფერს არ აკეთებს. გვამშვიდებს იმით, რომ არაღიარების პოლიტიკას ატარებს. დასავლეთი აღიარებს თუ არა აფხაზეთს, ეს საინტერესო არაა, მთავარია, რომ რუსეთმა აღიარა. ანუ, ევროკვშირის პერსპექტივა ჩვენთვის არარეალისტურია. გვატყუებენ, სტაფილო ჩამოგვიკიდეს ცხვირწინ და სახედრებივით მივყვებით.

ეს, უფრო და უფრო მეტ ადამიანს ესმის და ამიტომაც ევროკავშირში გაწევრიანების მსურველთა რაოდენობა კატასტროფულად დაკლებულია. ბოლო სოციოლოგიით რაც ვნახე 50%-ზე ნაკლებია. მაგრამ, ეს არ ნიშნავს, რომ გავწყვიტოთ ურთიერთობა. ნატოშიც იგივე პროცესია. ჩვენ და უკრაინას ნატოში არ მიგვიღებენ და რატომ? - იმიტომ, რომ ნატოს და დასავლეთს საქართველო და უკრაინა სჭირდებათ მხოლოდ და მხოლოდ რუსეთის წინააღმდეგ საომრად. თუ ნატოში მიგიღებს, უკვე ვეღარ გამოგიყენებს. მაშინ თვითონ მოუწევს რუსეთთან დაპირისპირება, იმიტომ, რომ მოქმედებს ნატოს წესდების მე-5 მუხლი, რომელიც კოლექტიურ უსაფრთხოებას ნიშნავს. მაგრამ, ესეც არ ნიშნავს იმას, რომ ნატოსთან ურთიერთობა შევწყვიტოთ.

რაც შეეხება რუსეთს, ჩვენ გვაქვს მათთან ურთიერთობის გამოცდილება, მათ შორის პოზიტიური და განსაკუთრებით საბჭოთა ექსპერიმენტის წლებში. მაგრამ რუსეთთან კეთილმეზობლური ურთიერთობა გამორიცხულია, ვიდრე აფხაზეთის და ცხინვალის პრობლემა არ გადაიჭრება. თუ რუსეთი შეცვლის ამ პოლიტიკას და ხელს შეუწყობს საქართველოს ტერიტორიული მთლიანობის გადაწყვეტას, მაშინ მთავარი გამაღიზიანებელი იხსნება ორ ქვეყანას შორის და შეიძლება განვითარდეს სერიოზული ურთიერობები. მაგრამ, მიუხედავად ამ ორი ოფიციისა, მე მაინც მგონია, რომ ჩვენთვის ყველაზე მისაღები არის სამხრეთკავკასიური სამეული: საქართველო, სომხეთი, აზერბაიჯანის ზომიერი ფედერაციული ერთობა, ერთ ნავში ჩაჯდომა.

რაც არ ნიშნავს, რომ დასავლეთთან ვწყვეტთ ურთიერთობას?

- არა, რა თქმა უნდა. ყველა თანასწორი ურთიერთობა იქნება მისაღები, მხოლოდ ერთი რამ იქნება შესასრულებელი - სამხრეთ კავკასიიდან არავის მიმართ საფრთხე არ უნდა მოდიოდეს. წინააღმდეგ შემთხვევაში, ამ პროექტს მხარს არავინ არ დაუჭერს. თუ ესეთი რამ მოხდება, ეს ირანისთვისაც მისაღები იქნება, თურქეთისთვისაც, რუსეთისთვისაც, ევროკავშირისთვისაც და აშშ-ისაც. ეს იქნება მრავალსაუკუნოვანი სტაბილურობის გარანტია.