გასული საუკუნის სამოცდაათიანი წლები - ახალგაზრდული პროტესტი, რევოლუციური იდეები, მემარცხენე ინტელექტუალები... თავისუფლების ძიება ეგზისტენციურ, კულტურულ, სოციალურ, მხატვრულ დონეზე; რადიკალურად მემარცხენე და ანარქისტული ილუზიები, ჰიპები და პანკები - ეპოქა, როცა ახალგარდებმა საზოგადოების შეცვლა დაიწყეს.
დომინიკ ფიური - ამ ეპოქის ერთერთი გმირი, არტისტი, პარიზული ანდერგრაუნდის დედოფალი წლეულს, სოფელ გარიყულას არტ-ვილას სტუმრობდა. აქ, ძმებ ზდანევიჩების თანამედროვე ხელოვნების საერთაშორისო ფესტივალ Fest i Nova-ზე, „ბოლგარსკიაანთ სასახლის“ პოეტურ გაერმოში, მან თავისი განუმეორებელი „ელისი“ გამოფნა.
For.ge დომინიკ ფიურისთან ინტერვიუს გთავაზობთ:
დომინიკ, თქვენ მოჯანყე იყავით, ასე არ არის? რას უპირისპირდებოდით, რა არ მოგწონდათ?
- ჯანყი მამის ავტორიტეტთან დაპირისპირებით დაიწყო - საკმაოდ დიდი ხანი მკაცრი წესების ქალთა პანსიონში გავატარე. სკოლის დამთავრების შემდეგ, მამამ პოლიტიკის შესწავლა მირჩია, მაგრამ მე ხელოვნება მიზიდავდა. მაშინ მამამ მთხოვა სამუზეუმო საქმეს გავყოლოდი - არ ვისურვე: ამ სფეროში ძირითადად ქალები იყვნენ დასაქმებული, ამიტომ განვაცხადე - მათ გარემოცვაში ყოფნა პანსიონშიც მეყო-მეთქი და პოლიტიკური მეცნიერების შესწავლას შევუდექი. პოლიტიკა ძალიან საინტერესო სფეროა, მაგრამ იცით რატომ ავირჩიე? იმიტომ, რომ იქ ძირითადად კაცები სწავლობდნენ. მამა პოლიტიკაში იყო ჩართული და გადაწყვეტილება მომიწონა, თუმცა, ვერც ამ ასპარეზს დავუდე გული - არ იყო ჩემი.
ჯანყი, ავტორიტეტებთან დაპირისპირება, ჩემთვის ცხოვრების საკუთარი გზისა და სტილის ძიებაა. სწორედ ამაში ვხედავ არტისტის ბუნებას.
მამაჩემი მემარჯვენე იყო; მე კი მემარცხენე იდეები მომწონდა. საბოლოო ჯამში პოლიტიკის შესწავლაც მივატოვე, რადგან ლამის ციხეში ვიგრძენი თავი.
სამოცდაათიან წლების პარიზში, უნივერსიტეტების კედლებს გარეთაც ძალზე საინტერესო მოვლენებს ქონდა ადგილი: მაოიზმი, სამყაროს შეცვლის სურვილი, ფსიქოანალიზის უარმყოფელი თეორიები.. ფროიდის საწინააღმდეგო მოძრაობა, ყველა განთქმული ფილოსოფოსის კარი ღია იყო - ჟილ დელოზი მუდმივად ახალგაზრდებით იყო გარშემორტყმული. 70 იანი წლების პარიზის გახსნილი სააზროვნო სივრცეები ძალიან დიდ შესაძლებლობებს გვაძლევდა განვითარებისთვის - ეს იყო ნამდვილი თავისუფალი უნივერსიტეტი. საკმაოდ საინტერესო პერიოდი ჩემს ცხოვრებაში. იმ დროს, ყველანი, ამა თუ იმ იდეით ვიყავით გატაცებული. იყო ძიების, უტოპიების, იდეალების პერიოდი. იმართებოდა სხვადასხვა ფესტივალები, არტისტებს შესაძლებლობა ჰქონდათ მცირე თანხებით ლამაზი, მისტიური ადგილები, ან მიტოვებული ლოფტები დაექირავებინათ თავიანთი თავყრილობებისთვის...
რომელმა ფილოსოფოსმა მოახდინა თქვენზე ყველაზე დიდი გავლენა?
- მიშელ ფუკომ და, რა თქმა უნდა, ჟილ დელოზმა, რომელსაც ჩემი საუკეთესო მეგობრის, მუსიკოსისა და ფილოსოფიის დოქტორის - რიშარ პინასის მეშვეობით დავუახლოვდი. იმ პერიოდში მეტისმეტად ცუდად ვგრძნობდი თავს. სწორედ დელოზმა გადამარჩინა სიკვდილს; ის ჩემთვის მამასავით გახდა. როგორც კი მოვუსმინე, მივხვდი, რომ ახალ ცხოვრებას ვიწყებდი. ნებისმიერ დროს შემეძლო დელოზთან მივსულიყავი, მისი აზრები გამეგო... ეს ადამიანი გათავისუფლებდა, ექსპერიმენტის შესაძლებლობას გაძლევდა; და მეც ცხოვრების სხვადასხვა სტილის მოსინჯვა დავიწყე. ხან გერმანელი ექსტრემისტრების „წითელი არმიის ფრაქციას“ თანავუგრძნობდი, ხან - „შავ პანტერებს“. „წითელი არმიის ფრაქციასთან“ ჩემი ძმა მეგობრობდა, მაგრამ მალე გავიაზრეთ, რამდენად საშიში იყო ამ ჯგუფთან სიახლოვე. „შავ პანტერები“ კი ჩემთვის მართლაც საინტერესო მოძრაობა იყო - საფრანგეთში, როგორც თავისუფლებისა და რევოლუციის ქვეყანაში, სამოქალაქო უფლებებისთვის მებრძოლი ბევრი შავკანიანი ჩამოდიოდა.
ზოგადად, იმ პერიოდის გარემო სოციალური ცვლილების იდეით იყო გაჟღენთილი: ახალგაზრდებსა და ცნობილ მოაზროვნეებს საზოგაოდების უკეთესობისკენ გარდაქმნის სურვილი ამოძრავებდათ. როცა ახალგაზრდა ხარ, ბუნებრივია, უკიდურესობებისკენ იხრები; ლამის გიჟი ხარ. მაგრამ ჩემი ძიებების შედეგად, საბოლოო ჯამში, პაციფისტად ჩამოვყალიბდი - კარგა ხანია, განდის გზას ვემხრობი: „არა - იარაღს, არა- ძალადობას“.
ძმასთან და მეგობარ ბიჭებთან ერთად პარიზს გარეთ, მიტოვებულ ფერმაში არტისტული კომუნა ჩამოაყალიბეთ. რა იყო მიზანი? ურბანული გარემოდან ბუნებასთან დაბრუნება? ჟან-ჟაკ რუსოს გავლენა, თუ უბრალოდ ექსპერიმენტი?
- ძალიან მიყვარს რუსო. ის მნიშვნელოვანი მოაზროვნეა ჩემთვის - მან ახალი ეპოქა შექმნა, ახალი ღირებულებებით, მაგრამ რუსოს იდეებს ჩვენი კომუნაზე ნაკლებად ჰქონდა გავლენა. წარმმართველი ექსპერიმენტის სურვილი იყო. მშვენიერი, მიტოვებული ფერმა ვიქირავეთ; საკმაოდ დიდი ტერიტორია გვქონდა აღებული. ცხენებიც გვყავდა. სოფლელებთან ყოველდღიურმა ურთიერთობამ ბევრი რამ შეცვალა როგორც მათში, ასევე - ჩვენში
სასოფლო პროდუქციის წარმოება არ გვაინტერესებდა - საარსებო ფული უმეტესად ოჯახიდან მოგვქონდა. რასაც ვაწარმოებდით, მხოლოდ ჩვენი საჭიროებისთვის იყო გამიზნული - ვაცხობდით პურს, ამოგვყავდა ყველი...
ჩვენ არ გაგვაჩნდა მკაფიოდ ჩემოყალიბებული არტ-პროგრამა , ამიტომაც, ფულის მოსაზიდად პარტნიორები არ გვიძებნია... უბრალოდ, ერთად ვცხოვრობდით და ვქმნიდით ისეთ რამეს, რაც ჩვენი აზრით ხელოვნება იყო: ვიღებდით ფოტოებს, რომლებიც დღეს ეპოქის ისტორია გახდა, ვქმნიდით პატარა ფილმებს; ბუნებრივია, კომუნარობა დიდხანს ვერ გავაგრძელეთ - მხოლოდ ექსპერიმენტის ფარგლებში დავრჩით. მაგრამ ჩვენმა საქმემ თავისი ნაყოფი გამოიღო - დღეს, იმ პატარა, მაღალმთიან ალპიურ სოფელში - გრენერში, კომუნიკაციური ტექნოლოგიების ფესტივალი იმართება.
სოფლის კომუნების შემდეგ, პარიზში პანკების ჯგუფს შეუერთდით. რამდენად ძლიერი იყო ინგლისიდან წამოსული ეს სუბკულტურა საფრანგეთში?
- პანკური მოძრაობა ძალიან საინტერესო მოვლენა გახდა იმდროინდელი პარიზისთვის - სოციუმთან უერთიერთობის ახალი ფორმა, პოლიტიკისადმი კრიტიკულად განწყობილი ახალგაზრდული მოძრაობა თავისი დრეს-კოდით და ქცევის წესებით. პანკობის პერიოდში არაერთხელ შევხვედრივარ ვივიენ ვესტვუდს. ჩვენ ვცვლიდით იდეებს. ძალიან მომწონდა ვესტვუდის დიზაინის პანკური ტანისამოსი... აქსესუარებს მისგან ვყიდულობდი. ვესტვუდის წყალობით, ეს უკვე სუბკულტურა კი არა, მეინსტრიმი გახდა. თუმცა, პანკობა იოლი არ აღმოჩნდა...
რა გულისხმობთ - ისტებლიშმენტთან შეურიგებლობას, თუ ნარკოტიკებს?
- ნარკოტიკებს, ლოთობას... მაგრამ პანკურმა მოძრაობამ პარიზში მნიშვნელოვანი საქმე გააკეთა. პანკ-არტისტთა ჯგუფი „ბაზუკა“ პოლიტიკურ გრაფიკას ქმნიდა და ამგვარად ცდილობდა სოციალური ცვლილებების გამოწვევას. გაზეთმა „ლიბერასიონმა“ (მემარცხენე გაზეთი, ჟან-პოლ სარტრის ხელმძღვანელობით. მ.ჩ.) მათ მთელი გვერდი დაუთმო. ისინი უფრო „ბაუჰაუზის“ გავლენის ქვეშ იყვნენ - უმთავრესი მიზანი სწავლება და სოციუმზე პოზიტიური გავლენა იყო. „ბაზუკა“ იდეალისტების, ნონ-კონფორმისტების ჯგუფი გახლდათ, რომელიც მწვავე პოლიტიკური კრიტიკით გამოვიდა ასპარეზზე. ყოველთვის მიმაჩნდა, რომ არტისტი შეურიგებელი უნდა იყოს. ამაში ვხედავ ავანგარდის არსს. „ბაზუკას“ წყალობით ძალიან საინტერესო არტისტულ გარემოში მოვხვდი. მათ დაიქირავეს აპარტამენტი პარიზში - მეც შევუერთდი. „ბაზუკა“ დაიშალა, მაგრამ ყველა მხატვარი დამოუკიდებლად განაგრძობს მუშაობას. უახლოეს მომავალში, პარიზში, მათი ნამუშევრების სქელტანიანი კრებული გამოიცემა.
რა ვითარებაა დღევანდელ პარიზში - ახალგაზრდული პროტესტი კვლავ აქტუალურია? რამდენად ღიაა სააზროვნო სივრცეები, რა შეიცვალა კულტურაში სამი დეკადის შემდეგ?
- დაიკარგა რადიკალიზმი, საპროტესტო მუხტი, ექსპერიმენტის სურვილი... სამოცდაათიანების ბევრი შეურიგებელკი ჰიპი, თუ პანკი, ნელნელა ჩვეულებრივ ბურჟუაზულ ცხოვრებას მიუბრუნდა. დღეს ჩვენ სულ სხვა პრობლემის წინაშე ვდგავართ - ეს არის ეკონომიკური ვარდნა, რამაც ხალხს ხელისუფლების მიმართ რწმენა დაუკარგა. საფრთხე შეექმნა საშუალო კლასს. მეტისმეტად გარღმავდა უფსკრული მდიდრებსა და ღარიბებს შორის. არის საყოველთაო აპათია და ნიჰილიზმი. ამ ფონზე კვლავ აქტუალური გახდა ბუნებასთან დაბრუნების იდეა - ბევრი ქალაქელი სოფელში იმ მიზნით მიდის, რომ ნაკლები ფული დახარჯოს, ჰქონდეს თავისი სურსათი, ენერგიის ავტონომიური წყარო... ბუნებრიივია, დიდი მნიშვნელობა შეიძინა ალტერნატიულმა ენერგიამ; ბუნების დაცვის, რესურსების გაფრთხილების მოწოდებებმა. ანუ, ფაქტიურად, სამოცდაათიანი წლების მსგავს მოლენას აქვს ადგილი, მაგრამ კონტექსტი და მიზეზები სულ სხვაა. მაშინ მთავარი მამოძრავებელი მუხტი ექსპერიმენტისა და ცხოვრების ახლებური გზის პოვნის სურვილი იყო. დღეს - ნაკლები მოხმარება, ნაკლები ხარჯვა, უარის თქმა საბანკო კრედიტებზე, ქანცგამწყვეტ მუშაობაზე.
რა თქმა უნდა, პარიზში ხალხი სხვადასხვა წვეულებებზე - უმეტესად, ფულიანების თავყრილობებზე დადის, მაგრამ სამოცდაათიანებისგან განსხვავებით, კარებები აღარ არის ღია.
კი, ჩვენ გვაქვს თავისუფლების კუნძულები - მაგალითად, რეივის ელექტრონული მუსიკის ფესტივალი, რომელსაც ასე ეტანება ახალგაზრდობა, მაგრამ ფაქტია - ევროპის არტისტულმა ცენტრმა პარიზიდან ბერლინში, ნაწილობრივ - ბრიუსელში გადაინაცვლა. ამის ერთერთი მიზეზი ის არის, რომ ბერლინში დიდი ფულის გარეშეც შეგიძლია ადამიანურად იცხოვრო.
ისე, სამოცდაათიანების ნოსტალგია ბევრს გვაქვს. „Les Annes Cool“ ამ სახელწოდების სქელტანიანი ფოტოალმობიც არის გამოცემული, რომელიც ეპოქის სტილზე და ცხოვრების წესზე იძლევა წარმოდგენას. ამ ალბომში ჩვენი ჯგუფის ფოტოები და სტატიებიც არის.
რატომ აარჩიეთ გარიყულა - ქართლის ეს პატარა სოფელი ? რამე საერთოს ხედავთ აქაურ არტ-ვილასა და 70 იანი წლების პარიზის არტისტულ ცხოვრებას შორის?
- საქართველოში ჩამოსვლა პირველ რიგში ყარამან ქუთათელაძის პერსონამ განაპირობა, რომელიც გარიყულას არტ-ვილისა და ფესტივალის სულისჩამდგმელია და, რა თქმა უნდა, გელა წულაძემ, რომელთანაც დიდი ხნის მეგობრობა მაკავშირებს. წლევანდელი ფესტივალის თემა - „უხილავი დინებები“ არანაკლებ მიმზიდველი აღმოჩნდა ჩემთვის - ეს არის სივრცე, რომელიც შემოქმედთა ერთობლივი ძალისხმევით გარდაიქმენბა. სწორედ ამას ვთვლი ხელოვნებად და ნამდვილი კომუნიკაციად.
არტ-ვილა „გარიყულა“ ალენ ფურნიეს „დიდი მოლნის“ გარემოს მაგონებს, რომელიც ფრანგების ერთ-ერთი უსაყვარლესი რომანია. ის ოცნებასავითაა, რომელსაც სულ უბრუნდები. აქ ყოფნა ცხოვრების ჩემეული გზის - გრენერის კომუნისა და “ბაზუკას“ გამოცდილების გაგრძელებაა. „გარიყულა“ საუკეთესო საჩუქარია, რადგან განსხვავებულ ხედვის შესაძლებლობას აძლევს არტისტს.
დღეს სტილები და მიმართულებები აღრეულია. პარიზში აღარავინ საუბრობს არც ავანგარდზე, არც - პოსტმოდერნიზმზე... მეჩვენება რომ ყველას გონება მხოლოდ ეკონომიკური კრიზისითაა მოცული, რომლის პასუხად არტისტები უფრო და უფრო კომერციულნი ხდებიან.
მიუხედავად იმისა, რომ გალერეებთან ვთანამშრომლობ, მაინც ანდერგრაუნდის მხატვრად ვრჩები. კომერციულ პროექტებს შემოქმედთა გაერთიანებები მირჩევნია: ექსპერიმენტის, ცვლილების, ახლის ძიების გარემო მიყვარს. ამიტომაც ვგრძნობ თავს ყველაზე კომფორტულად ავანგარდში. გარიყულაში ავანგარდი ცოცხალია. აქ ახალი გაერთიანება იქმნება, რომელსაც, ჩემი დაკვირვებით, უფრო ბაუჰაუზის კონცეპცია აქვს - სკოლა, არტ-კომუნა, ფესტივალი, უერთიერთობები.
პარიზში მსგავსი არაფერი ხდება. არტისტები ახალი ტალღის მოლოდინში არიან. მე კი ეს სიახლე გარიყულაში ვიპოვე. აქ ისტორიის ნაწილი ვარ, ისევე , როროც პარიზში, გვიან სამოცდაათიანებში.
რატომ აღმოჩნდა თქვენთვის ასეთი მნიშვნელოვანი ელისის პერსონაჟი ?- ჟილ დელოზის გავლენაა? ის ხშირად ციტირებს ლუის კეროლს...
- მე ჩემი დამოკიდებულება მაქვს ამ პერსონაჟთან: ელისი გასაღებია შეუცნობელში შესასვლელად. ამიტომაც ჩავსვი პატარა გოგონას სილუეტი-სტიკერი კარის ჭუჭრუტანის ფორმაში; ხან - სარკეზე, ხანაც - ლითონზე.
ელისი თამამი, ძლიერი და ცნობისმოყვარეა. ის იუმორით უკუაგდებს ყოველივე ტრადიციულს და ექსპერიმენტს იწყებს.
ელისი - ეს მე ვარ გარიყულაში.
