მოსკოვი გახდა პირველი ქვეყანა, რომელმაც ოფიციალურად აღიარა თალიბანის მთავრობა. შექმნის თუ არა ეს დომინოს ეფექტის პრეცენდენტს საერთაშორისო პოლიტიკაში? რუსეთის პრეზიდენტის, ვლადიმერ პუტინის მიერ თალიბანის მთავრობის აღიარების გადაწყვეტილება გარდამტეხი გახდა არა მხოლოდ რუსეთ-ავღანეთის ურთიერთობებისთვის, არამედ რეგიონში საერთაშორისო ურთიერთობების მთელი სისტემისთვის. შესაძლოა, ამ ნაბიჯს დომინოს ეფექტი მოჰყვეს, რომელიც ცენტრალური აზიის გეოპოლიტიკურ ლანდშაფტს შეცვლის.

მეოთხედი საუკუნის მოგზაურობა

1990-იანი წლების ბოლოს, როდესაც თალიბანი ავღანეთში პირველად მოვიდა ხელისუფლებაში, მოსკოვმა უკომპრომისოდ მკაცრი პოზიცია დაიკავა. ამისთვის საფუძვლიანი მიზეზიც არსებობდა: თალიბანმა ღიად დაუჭირა მხარი მოსკოვის მოწინააღმდეგეებს კავკასიაში და 2000 წელს, ჩეჩნეთი დამოუკიდებელ სახელმწიფოდაც კი აღიარა.

2001 წლის 11 სექტემბრის ტრაგედიის შემდეგ, რუსეთმა უყოყმანოდ დაუჭირა მხარი ამერიკის შეჭრას ავღანეთში. 2003 წელს, რუსეთმა ოფიციალურად შეიყვანა თალიბანი ტერორისტული ორგანიზაციების სიაში. თუმცა, ავღანეთში ამერიკული კამპანიის გაჭიანურებასთან ერთად, რუსეთის პოზიცია შეიცვალა, ხოლო დიპლომატიური გარღვევა 2017 წელს მოხდა, როდესაც ავღანეთის საკითხთან დაკავშირებით, მოსკოვის კონსულტაციების ფორმატი შეიქმნა.

პირველად, თალიბანი მოლაპარაკებების მაგიდასთან დაჯდა ქაბულში, ოფიციალურ მთავრობასთან, რუსეთი კი შუამავლის როლს ასრულებდა. 2021 წლისთვის, როდესაც თალიბანის საბოლოო შეტევა ავღანეთის დედაქალაქზე დაიწყო, მოსკოვთან ურთიერთობები უკვე იმდენად კარგად იყო დამყარებული, რომ 15 აგვისტოს, როდესაც თალიბანი ქაბულში ბრძოლის გარეშე შევიდა, რუსეთის საელჩოში სიმშვიდე იყო. თალიბანმა დიპლომატიური მისიის შენობაც კი დაიცვა.

ცენტრალური აზიის ჭადრაკის დაფა

რუსეთი, ავღანეთს, ცენტრალურ აზიაში თავისი ინტერესების სფეროს განუყოფელ ნაწილად მიიჩნევს. იქ განვითარებული მოვლენები პირდაპირ გავლენას ახდენს რუსეთის მოკავშირეების, განსაკუთრებით, ტაჯიკეთის უსაფრთხოებაზე.

მიმდინარე წლის ივლისში, ანტიტერორისტული სტრატეგიის ფარგლებში, მოსკოვმა ავღანეთში იარაღის მიწოდების დაწყების შესახებ გამოაცხადა - იარაღით ვაჭრობა რუსეთის საგარეო პოლიტიკის ერთ-ერთ მთავარ ინსტრუმენტად რჩება.

ეკონომიკური ინტერესი 

ჯერჯერობით, მოკრძალებული მაჩვენებლების მიუხედავად, რუსეთი ავღანეთის მხოლოდ მეათე უდიდესი სავაჭრო პარტნიორია - 414 მილიონი დოლარის ღირებულების იმპორტით, პოტენციალი კი უზარმაზარია.

ორმხრივმა ვაჭრობამ უკვე მიაღწია 1 მილიარდ დოლარს, ხოლო 2025 წლისთვის, მისი მიზანი 3 მილიარდი დოლარია.

გლობალური სამხრეთისკენ გადახრა 

საერთაშორისო სანქციების ზეწოლის ქვეშ, რუსეთი სულ უფრო მეტად იხრება არადასავლური ქვეყნებისკენ. სამხრეთ აზიის ბაზრები, განსაკუთრებით, ინდოეთი და პაკისტანი, რუსული ნავთობისა და ხორბლის ძირითადი იმპორტიორები გახდნენ.

ამ კონტექსტში, ავღანეთი მოსკოვის კონტინენტური ამბიციებისთვის კრიტიკულ სატრანზიტო დერეფანს წარმოადგენს.

დომინოს ეფექტი - ვინ იქნება შემდეგი?

აქამდე, ქვეყნების უმეტესობა „მოიცადეთ და ვნახოთ“ მიდგომას ირჩევდა, თუმცა რუსეთის ნაბიჯმა, შესაძლოა, ანექსიის ეფექტი გამოიწვიოს.

უზბეკეთი, დიდი ხანია, ერთ-ერთი იმ მცირერიცხოვან გამონაკლისთაგანია, რომელიც ავღანეთის მიმართ, პროაქტიურ დიპლომატიას ატარებს. აღსანიშნავია, რომ იმავე დღეს, როდესაც რუსეთმა ოფიციალურად აღიარა თალიბები, უზბეკეთის პრეზიდენტმა, ეკო-ს სამიტის ფარგლებში, პირველი შეხვედრა გამართა ავღანეთის ვიცე-პრემიერთან, აბდულ ღანი ბარადართან.

ყაზახეთიც აღიარების პოტენციურ კანდიდატად გვევლინება. გასული წლის ივნისში, ყაზახეთმა თალიბანი ტერორისტული ორგანიზაციების სიიდან ამოიღო.

ტაჯიკეთმა, რომელმაც თავდაპირველად, თალიბანის მიმართ ცივი პოზიცია დააფიქსირა, რუსეთის დიპლომატიური სიგნალის გათვალისწინებით, შესაძლოა, საკუთარ პოზიციას გადახედოს.

რუსეთის უახლოესი მოკავშირე, ბელარუსი, სავარაუდოდ, მათ მაგალითს მიჰყვება. განსაკუთრებული ყურადღება უნდა მიექცეს ჩინეთს. ნაკლებად სავარაუდოა, რომ პეკინი თავის ქმედებებს რუსეთის მაგალითზე დააფუძნებს - მათ უკვე აქვთ საკუთარი ავღანური დღის წესრიგი - „ერთი სარტყელი, ერთი გზა“ ინიციატივის ფარგლებში. დიდი ალბათობით, ჩინეთი განსაკუთრებულ ყურადღებას მიაქცევს ავღანეთის საკითხს შანხაის თანამშრომლობის ორგანიზაციის 25-ე სამიტზე, რომელიც აგვისტოს ბოლოს, სექტემბრის დასაწყისში, ტიანძინში არის დაგეგმილი.

 ტერორიზმის წინააღმდეგ ბრძოლა

გაერო-ს მონაცემებით, თალიბანის მიერ ხელისუფლებაში მოსვლის შემდეგ, ავღანეთის ტერიტორია კვლავ „ტერორისტებისთვის უსაფრთხო თავშესაფრად“ იქცევა. 4 ივლისს, რუსეთის პრეზიდენტმა, ვლადიმერ პუტინმა თალიბანს რუსეთის მოკავშირეები უწოდა, ტერორიზმთან ბრძოლაში.

„ზოგადად, ჩვენ უნდა გამოვიდეთ იქიდან, რომ ქვეყანაში ძალაუფლებას თალიბანის მოძრაობა აკონტროლებს. ამ გაგებით, თალიბანი, რა თქმა უნდა, ჩვენი მოკავშირეები არიან ტერორიზმთან ბრძოლაში“, - განაცხადა პუტინმა.

ამჟამად, ყველაზე საშიშ საფრთხეს წარმოადგენს „დაეში-ხორასანი“, რომლის რიცხვი 4000-დან 6000-მდე მერყეობს. „დაეშის“ საქმიანობა, ძირითადად, თავად თალიბანის წინააღმდეგაა მიმართული, თუმცა შესაძლოა, მათი სამიზნეები სხვა ქვეყნებიც გახდნენ.

ახალი ეპოქის დასაწყისი?

აღსანიშნავია თალიბანის დიპლომატიური შეუპოვრობა. მუდმივი ძალისხმევის შედეგად, მოძრაობამ აღიარება მოიპოვა არა სულიერი მოკავშირის, ან რეგიონული ძალისგან, არამედ გლობალური მნიშვნელობის მქონე სახელმწიფოსგან. ეს ევოლუციას აღნიშნავს, როგორც თალიბანის სახელმწიფოებრიობის მშენებლობის ტრაექტორიაში, ასევე მის საგარეო პოლიტიკურ ქცევაში.

ტიანძინში დაგეგმილი შანხაის თანამშრომლობის ორგანიზაციის (SCO) სამიტი, სავარაუდოდ, ავღანეთის საკითხთან დაკავშირებით, დიპლომატიური ჩართულობის ახალ თავს გახსნის.

ყარო: https://trt.global/russian/article/390ea21bea21