როგორც განმარტებით ლექსიკონებშია განმარტებული, ცნება „კრიტიკა“ გულისხმობს განხილვას, შეფასებას ნაკლოვანებების გამოვლენის მიზნით.
მომიტევებს მკითხველი თვითნებობას, მაგრამ ჩვენ თავიდანვე ვაცხადებთ – ჩვენთვის კრიტიკა არ წარმოადგენს განხილვას ნაკლოვანებების გამოვლინების მიზნით, არამედ წარმოადგენს განხილვას შეფასების მიზნით.
გამომდინარე იქიდან, რომ კულტურა, რომელშიც ერი იცნობიერებს თავის თავს, წარმოადგენს ხედვას, რომელიც აძლევს ეროვნულ საზოგადოებას ზნეობრივად, სამართლებრივად და სოციალურად მოაწყოს თავისი საზოგადოებრივი ცხოვრება, ჩვენ უნდა გვაინტერესებოდეს, რა ხედვის, რა შეხედულებათა ერთობლიობის, რა ღირებულებათა სისტემის მიხედვით არის შესაძლებელი შევიმეცნოთ, შევაფასოთ და განვსაზღვროთ, არის თუ არა ესა თუ ის მოვლენა, მომხდარი ან მიმდინარე ქართულ კულტურაში დადებითი ან უარყოფითი ხასიათისა.
თავად ახალი ეპოქის მიერ ჩვენი ერის წინაშე დასმული ამოცანის ეპოქალური მასშტაბი გვკარნახობს შეფასების ობიექტიად ვაქციოთ ის, თუ რა მდგომარეობაა ამ თვალსაზრისით თანამედროვე ქართულ კულტურაში.
მაგრამ იმისათვის, რათა შევაფასოთ თანამედროვე ქართული კულტურის მდგომარეობა, როგორც ქართველი ერის სულიერი მდგომარეობის გამომხატველი არსი, ჩვენ ჯერ იმაში უნდა შევთანხმდეთ, თუ რა პრიორიტეტები, რა შინაგანი კანონები განსაზღვრავენ შეფასების იმ ღირებულებით სისტემას; რომლის საშუალებითაც ჩვენ შეგვიძლია ჩვენი მიზნის მიღწევა.
ამრიგად, ჩვენ პირველ რიგში ჩვენი საზოგადოების ყურადღების წინაშე გამოგვაქვს შეფასების პრობლემა, რომელიც, ჩვენის აზრით, ჩვენს ნაშრომში წარმოდგენილი თემის – ქართული კულტურის კრიტიკის შესახებ მსჯელობის განვითარებისათვის აუცილებელ ფუნდამენტალურ ფაქტორს წარმოადგნს.
ლოგიკა მარტივია – თუ გაქვს სიგრძის ერთეული, მაშინ გაზომავ სიგრძეს; თუ გაქვს ტემპერატურის ერთეული, მაშინ გაზომავ ტემპერატურას; თუ გაქვს საზომი ერთეული, მაშინ გაზომავ ნებისმიერ სიდიდეს, შესაბამისს ამ საზომ ერთეულთან.
რა შკალის მიხედით უნდა გაიზომოს ანუ შეფასდეს დღეს ქართველი ერის მიერ ის, თუ რა არის კარგი და რა არის ცუდი, რა არის ზნეობრივად მისაღები და რა არა, რა მიზნები და ამოცანები დგას ქართული სულიერების წინაშე და რა არის ილუზია და ქიმერა და ასე შემდეგ, – აი, ის ფუნდამენტალური კითხვები, ჩემო ძვირფასო მკითხველო, რომლებზედაც ჩვენ მოგვიწევს ჩვენს ნაშრომში პასუხის გაცემა.
ანუ რა გამოდის, – იმისათვის, რათა რამენაირად მივაღწიოთ ჩვენს მიზანს და განვიხილოთ, თუ რა მდგომარეობაა თანამედროვე ქართულ კულტურაში, საჭიროა, მოვახდინოთ მისი, თანამედროვე ქართული კულტურის სრული რევიზია.
დამეთანხმებით, ალბათ, ჩემო ძვირფასო მკითხველო, რომ მწვერვალი, რომლის დალაშქვრაც ჩვენ დაგვიდვია ჩვენს მიზნად, ნამდვილად ძნელი მოსათვინიერებელია.
გზა წარმატებისაკენ არსებობს ერთი – ავირჩიოთ მწვერვალისაკენ მიმავალი სწორი მარშრუტი, ჩავდგეთ ერთი ბაწრის ბმაში, წინ მიმავალმა უკანას გავუკვალოთ გზა, უკან მიმავალმა წინა დავაზღვიოთ და საოცარი ერთსულოვნებით შეკრულებმა გავბედოთ მწვერვალისაკენ სვლა.
თუ ამ საკითხში მივაღწევთ თანხმობას, მაშინ ვფიქრობ, ერთობლივად რამენაირად დავძლევთ კიდეც ამ მწვერვალს, რანაირად მაღალიც არ უნდა იყოს, რამეთუ ერთი მიზნითა და ერთი სულისკვეთებით გაერთიანებულ თანამემამულეებს თავისი ეროვნული კულტურის აღორძინების გზაზე წინ ვერა ძალა ვერ დაუდგება.
რატომ დგება ღირებულებათა სისტემის ხელახალი გააზრების აუცილებლობა?
ბუნებრივია, ბევრს მოუვა თავში შემდეგი აზრი – ქართული კულტურა, ისევე როგორც ქართული მწერლობა უკვე კარგა ხანია შეფასებულია იმ უდიდესი კრიტიკოსების მიერ, რომლებიც კორიფეებად დარჩნენ ჩვენი ერის აზროვნების ისტორიაში, და დაასახელებენ ჭეშმარიტად უდიდესი ღვაწლითა და ნათელით შემოსილ პიროვნებებს, როგორებიც არიან ილია ჭავჭავაძე, ივანე ჯავახიშვილი, შალვა ნუცუბიძე, კორნელი კეკელიძე, პავლე ინგოროყვა, ნიკო მარი, ჯანსუღ ღვინჯილია, გურამ ასათიანი, აკაკი ბაქრაძე და კიდევ მრავალი სხვა, რომელთაც ნამდვილად განუზომელი მადლი დაადევნეს ქართული კულტურის შეფასებას როგორც ფილოსოფიური, ისე ეთიკური თუ ესთეთიკური თვალსაზრისით.
მაშ, რაღა გვრჯის ჩვენ? განა შეიცვალა რამე ქართული სულიერების შესახებ ფილოსოფიურ, ესთეტიკურსა და ეთიკურ აზროვნებაში? განა რა შეიძლება ითქვას ახალი შედარებით იმისაგან, რაც გასული საუკუნეების ხსენებული მოღვაწეების მიერ უკვე არის ნათქვამი? აქედან გამომდინარე, ხომ არ არის ჩვენი მიზანი უკვე თავისი ბუნებით ფუჭი?
ჩვენი პოზიცია მტკიცეა – არა და ათასგზის არა. ჩვენ ვამტკიცებთ, რომ ჩვენს მიზანს, რომლის მიღწევის მცდელობასაც ჩვენი ნაშრომი წარმოადგენს, აქვს თავისი წარმოშობის ობიექტური მიზეზები, რომლებიც გვავალდებულებს ჩვენ, ქართველი ერის დღევანდელ თაობას, ვიფიქროთ შეფასების ღირებულებათა სისტემის, თუ შეიძლება ასე ითქვას, ხელახალი გადააზრების საშუალებით ხელახლა გადავიაზროთ ის მდგომარეობა, რომელშიც იმყოფება თანამედროვე ქართული კულტურა.
დაუკითხავად კარზე მომდგარი სტუმრის შესახებ
სულ ოცი წლის წინ ჩვენი ერი ცხოვრობდა კომუნისტურ–იმპერიული სისტემის პირობებში, რომლის დროსაც მას მიუხედავად ერის არსებობისათვის მიუღებელი მონური მდგომარეობისა, გააჩნდა თავისი გარკვეული შინაგანი ჩამოყალიბებულობა, გააჩნდა თავისი გარკვეული შინაგანი ბალანსი, გააჩნდა თავისი შინაგანი ბუნების გამოხატვის ფორმებიც ალეგორიული, მეტაფორული აზროვნებისა და ასე შემდეგ აზროვნების სხვა ფორმების საშუალებით.
ქართველი ერი, მოქცეული იმპერიული სისტემის სალტეებში, ნამდვილად იყო სისტემატიზირებული გარკვეული პარამეტრების მიხედვით, რაც ასე თუ ისე განაპირობებდა მის სიცოცხლისუნარიანობას.
სამოცდაათი წელი საკმაო პერიოდია იმისათვის, რომ დაბადებულიყო, აღზრდილიყო, ჩამოყალიბებულიყო და თავისი მოღვაწეობით შესაბამისი სახე მიეცა საქართველოს სულიერი ცხოვრებისათვის არა ერთ თაობას, რომელსაც, როგორც ბუნებრივ ნაყოფს მაშინდელი სისტემისა, უკვე ვერც კი წარმოედგინა სხვანაირი ყოფა, სხვანაირი აზროვნება, სხვანაირი ცხოვრება, ამ ცხოვრების მოტივაცია და ამ მოტივაციიდან გამომდინარე ერის წინაშე არსებული მიზნები და ამოცანები.
მოულოდნელად ბევრისათვის, კომუნისტურ–იმპერიული სისტემა დაეცა. მოულოდნელად იმიტომ, რომ არავითარი საყოველთაო და სერიოზული შემზადება ერში ამ დღის დადგომის თვალსაზრისით არა ყოფილა. არის აზრი, რომ ეროვნულმა მოძრაობამ, ცხრა აპრილის ტრაგიკულმა დღემ განსაზღვრა იმპერიის დაქცევა. ჩვენ არ ვეთანხმებით ამ მოსაზრებას და გულუბრყვილოდ მიგვაჩნია იგი. იმპერიის დაქცევა განაპირობა დიდმა გეოპოლიტიკურმა დაპირისპირებამ, რამაც საშუალება მისცა ადგილი ჰქონოდა ეროვნულ მოძრაობას საქართველოში იმ აშკარად ემოციონალურ–ეგზალტირებული ფორმით, რომლითაც ის არსებობდა მაშინ.
სიტყვა რომ არ გამექცეს, ამას იმიტომ ვამბობ, რომ კომუნისტური სისტემის დაქცევა არ იყო ჩვენი ერის წინდაწინ განსაზღვრული შრომის შედეგი, რომლის შედეგად ერს, აგრეთვე, განსაზღვრული ექნებოდა შემდეგი ნაბიჯებიც, რაც აუცილებელი წინაპირობაა ახალ ეპოქაში შესაბიჯებლად.
ეს ძალიან მნიშვნელოვანი ფაქტორია იმ თვალსაზრისით, რომ როდესაც ფიქრობ დაანგრიო იმ სახლის ნაგებობა, რომელშიც ცხოვრობ, უპირველეს ყოვლისა, ფიქრობ, რა ნაგებობა უნდა ააშენო მის ადგილას, უსახლკაროდ რომ არ დარჩე.
ჩვენს ერს ერთი ეპოქიდან მეორე ეპოქაში გადასვლის პერიოდის მიმართ ამგვარად კეთილგონიერი და გააზრებული დამოკიდებულების საშუალება ნამდვილად არა ჰქონია.
(გასაგები მიზეზების გამო სახელმწიფოებრიობის აღმშენებლობის თვალსაზრისით ერის მიერ გაწეულ წინასწარ განსაზღვრულ შრომად არ შეიძლება ჩაითვალოს ორიოდე დისიდენტის, (ნათელი ხსოვნა მათ სახელებს!) მრავალწლიანი დაუმორჩილებლობა).
აქედან გამომდინარე, ჩვენ უნდა შევთანხმდეთ იმაში, რომ კომუნისტური ეპოქა სწორედ რომ „ხელიდან გამოგვეცალა“, იგი ბევრისათვის, (და ეს ბევრი შეადგენდა უმრავლესობას, ლამის მთელ ქართველ ერს) მოულოდნელი აღმოჩნდა. ქართველ ერს, შეგუებულს მაშინდელი ცხოვრების პირობებს, მოულოდნელად ის საყრდენი გამოეცალა ფეხქვეშიდან, რომელზედაც მანამდე განსაზღვრულად იდგა.
კომუნისტური იმპერიის დაშლის შემდეგ ქართველი ერი სრულიად უმწეო აღმოჩნდა თავისი აწმყოსა და მომავლის წინაშე.
ჩვენი ნაშრომის სპეციფიკიდან გამომდინარე ჩვენ გვაინტერესებს ღირებულებითი მხარე იმ მოვლენისა, რომელიც ერთი ეპოქიდან მეორე ეპოქაში ეროვნული საზოგადოების გადასვლას გულისხმობს.
ასე თუ ისე, ძალიან სწრაფად, თვალსა და ხელს შუა, ელვის სისწრაფით დაიქცა კომუნისტური რეჟიმი და ქართველი ხალხი, ამდენი ხნის მონობაში მყოფი, ღმერთის უარყოფასა და კერპების თაყვანისცემას შეჩვეული, მოულოდნელად შერჩა თავის თავს.
რა უნდა ექნა, როგორ უნდა ეაზროვნა, როგორ უნდა მოქცეულიყო იგი?
დააკვირდით – კომუნისტური სისტემისა და ტოტალიტარული იდეოლოგიის უარმყოფელი ერი ისევე ექცევა თავისი ეროვნული გმირის მერაბ კოსტავას სახელს, როგორც ტოტალიტარული სისტემის შემქმნელი კომუნისტები ექცეოდნენ ლენინის კერპს და მასში არსებული ტოტალიტარული სისტემის დამახასიათებელი სტერეოტიპებისა და არა თავისუფალი ერის შინაგანი მომწიფებულობის მიხედვით ყველა ქალაქის ყველა მთავარ ქუჩას არქმევს მის სახელს.
ამგვარივე ბედი ეწია ცხრა აპრილის დღეს, როგორც მოვლენას, რომლის ხსოვნის მემორიალს ტოტალიტარულ აზროვნებას შეჩვეული ქართველი ერი ყველა ქალაქსა და სოფელში აგებს.
ანუ იგი თავისი თავისუფლების პირობებში ისევე აგრძელებს ტოტალიტარულ აზროვნებას, როგორც ამას კომუნისტური ეპოქის ანუ მონობის პერიოდში აკეთებდა.
ქართველ ერს არ შეეძლო სხვანაირად მოქცეულიყო. ქართველი ერი ისევე აგრძელებდა იმ სტერეოტიპებით ცხოვრებას, როგორსაც ის კომუნისტური რეჟიმის მესვეურებმა მონურ მდგომარეობაში ყოფნისას მიაჩვიეს.
დიახ, ბატონებო, დიახ. სრულიად მოულოდნელად აღმოჩნდა, რომ ქართველ ერს დაკარგული ჰქონდა თავისი თავის დამოუკიდებლად მოვლა–პატრონობისათვის აუცილებელი აზროვნება და უნარი.
აი, ის ძირითადი მახასიათებელი მემკვიდრეობისა, რომელიც ჩვენ, ქართველმა ერმა მივიღეთ კომუნისტურ–იმპერიული რეჟიმის დანგრევის შედეგად.
და სწორედ ამ პირობებში, სულიერი კრიზისის თვალსაზრისით ჩვენი ერისათვის უმძიმეს მომენტში ჩვენ, ქართველ ერს კარზე მოგვადგა ახალი, წინა სტუმრისაგან განსხვავებული სტუმარი, რომელიც ცნობილია ახალი ეპოქის, ეგრეთ წოდებული გლობალიზაციის ეპოქის სახელით.
დღეს, კომუნისტური ეპოქის დასრულებიდან ოცი წლის შემდეგ ჩვენ უკვე ვიცით, თუ როგორი დაურიდებლობით შემოგვივარდა იგი ჩვენს მშობლიურ ეზო–ყურეში ისე, რომ ერთიც არ უკითხავს ჩვენთვის, გაქვს თუ არა შენ, ქართველო ერო, ამისი სურვილიო.
თავი დავანებოთ თავისუფლება–მონობის კუთხით ვითარების განხილვას, და ვთქვათ – ერთი ეპოქა, კომუნისტური, განსაზღვრული ერთი გეოპოლიტიკური ვითარებით, წავიდა და მოვიდა მეორე, გლობალიზაციის ეპოქა, ასევე განსაზღვრული მეორე გეოპოლიტიური ვითარების მიერ.
გეოპოლიტიკით განსაზღვრული ეპოქა ქართველი ერისათვის ნიშნავს გარემოს, რომელშიც მას მოუწევს ცხოვრება და რომელზე ზემოქმედების საშუალებებიც მას არ გააჩნია. ამიტომ, იმისათვის, რათა გააგრძელოს მან თავისი ისტორიული განვითარება, მისთვის აუცილებელია გაიაზროს იგი, ახალი ეპოქა, როგორც არსებობის ახალი გარემო, მასთან მიმართებაში განსაზღვროს საკუთარი არსებობის პრიორიტეტები და ამ ორი, გარეგანი და შინაგანი ფაქტორის სინთეზის საშუალებით შეეცადოს თავი დაიმკვიდროს ეთნოკულტურული თვითმყოფადობის თვალსაზისით.
ანუ იმისათვის, რათა დახვდეს მის მიწაზე მოულოდნელად მოსულ ახალ სტუმარს, რომელიც მოვიდა, რათა ამცნოს ქართველ ერს მისი შემდგომი ცხოვრების ახალი პირობების შესახებ, ქართველი ერისათვის, უპირველეს ყოვლისა, აუცილებელია ურთიერთობა დაამყაროს მასთან, ამ ახალ სტუმართან, ანუ განსაზღვროს ის ენა, რომლის საშუალებითაც გახდებოდა შესაძლებელი ახალ ეპოქასთან ურთიერთობა.
მაგრამ კომუნისტურ ეპოქასთან ურთიერთობის ენა რომ სულ სხვა იყო და ამ შემთხვევაში არ გამოდგება?
არადა, სხვა ენა რომ არ გვისწავლია და არ ვიცით?
როდესაც ჩვენ ენის შესახებ ვლაპარაკობთ, მხედველობაში გვაქვს თანამედროვე ქართული კულტურის შინაგანი ხედვა, შეფასების ის ღირებულებათა სისტემა, რომლის მიხედვითაც განსაზღრავს ქართველი ერი როგორც თავისი თავის, ისე გარემოს აღქმას და არა ხელისუფლების მიერ გადადგმული ნაბიჯები დასავლეთ სამყაროსთან ინტეგრაციის მიზნით, რომელიც ასევე საჭიროებს ქართველი ერის მიერ უსერიოზულეს გადააზრებასა და შეფასებას.
გლობალიზაციის ეპოქა კი, უკვე ჩვენს ეზო–ყურეში შემოჭრილი, მაგრამ, მინდა ხაზი გავუსვა ამ მომენტს – ჩვენს ოჯახებში ჯერ კიდევ არ შემოჭრილი, ჩვენგან დაუყოვნებლივ ელის ხმის ამოღებას.
ამ შემთხვევაში ხმის ამოღება ნიშნავს ერის მიერ თავისი თავის ხელახალი გადააზრების პრობლემის წარმატებით დაძლევას ახალ ვითარებაში თავისი თავის ზნეობრივი, სამართლებრივი და სოციალური მოწყობის მიზნით.
სრულიად აშკარაა, რომ ჩვენ ვდგავართ შეფასების ღირებულებეთა სისტემის, (ჩვენში არსებულის, როგორც კომუნისტური ეპოქის ნარჩენის) გადაფასების აუცილებლობის წინაშე.
მეტსაც ვიტყვი:
კაი ბიჭები ვართ და ვერ შევძლოთ გადააზრება იმისა, რაც ღირებულებითი თვალსაზრისით ჩვენს თავს ხდება!
კაი ბიჭები ვართ და ვერ გავართვათ თავი ახალი გლობალიზაციის ეპოქის მიერ ჩვენი ერის წინაშე დასმულ ამ ეპოქალურ ამოცანას!
მაშინ საკუთარი ხელით გაგვითხრია სამარე და საკუთარი ხელით მიგვიყრია მიწა ჩვენივე თავისთვის და ეგ არის, რამეთუ სულიერ–ინტელექტუალური გადახალისების გარეშე არანაირი ხვალინდელი დღე ჩვენს ერს ახალ ეპოქაში არ უწერია.
ამიტომ, კითხვა იმის შესახებ, არის თუ არა საჭირო ჩვენს მიერ საკითხის დაყენება შეფასების ღირებულებათა სისტემის და, საერთოდ, კრიტიკის საფუძვლების ხელახალი გადააზრების შესახებ, ვფიქრობ, არ იმსახურებს ორაზროვან პასუხს – რა თქმა უნდა, რა თქმა უნდა და კვლავ რა თქმა უნდა!
ქართველი ერის წინაშე მდგარი ეპოქალური ამოცანა – ქართული კულტურის სულიერ–ღირებულებითი თავითგანახლება, თვითგადააზრება, თვითქმნა და თვითწარმოება.
მაგრამ განა ვაპირებთ ჩვენ, ქართველი ერი საკუთარი თავი სასაფლაომდე ჩვენივე ფეხით მივაცილოთ?! არამც და არამც! ჩვენ ვართ უძველესი ერი და თუ აქამდე შემოვრჩით ისტორიას და დღემდე ვფუნქციონირებთ, მხოლოდ და მხოლოდ ერთი უდიდესი თვისების საშუალებით, – ჩვენ, ქართველი ერი, ყოველი ახალი ეპოქის დადგომისას წარმატებით ვართმევდით თავს მის მიერ ჩვენს წინაშე დასმული ეპოქალური ამოცანის გადაჭრას – მოგვეხდინა ჩვენი ეროვნული სხეულის სულიერ–ღირებულებითი თავითგანახლება, თვითგადააზრება, თვითქმნა და თვითწარმოება.
ყოველ ახალ ეპოქაში ერის მიერ თვითქმნა არ ნიშნავს თავისი თავისაგან რაიმე ახლის შექმნას. თვითქმნა, როგორც პრეცედენტი ერისათვის დამახასიათებელია ეპოქათა მონაცვლეობის პერიოდში და მისი ამოცანაა, გაიცნობიეროს ერმა თავისი თავი ისე, რომ დარჩეს თავის თავად ახალ პირობებში, ანუ შეინარჩუნოს თავისი ეთნოკულტურული თვითმყოფადობა ახალ პირობებში.
ამიტომ, გადაფასების აუცილებლობის წინაშე დგას მთლიანად თანამედროვე ქართული კულტურა, თანამედროვე ქართული ცნობიერება გამოვლენის ყველა იმ ფორმებში, რომლებიც კი მისთვის არის დამახასიათებელი.
ეროვნული სახე – ეროვნული კულტურის უმთავრესი ღირებულება
ცნობილია, რომ ეროვნული საზოგადოების სულიერი ცხოვრების გამოვლენა ხდება ცნობიერების ხუთი ფორმის საშუალებით. ესენი არიან რელიგია, ფილოსოფია, მეცნიერება, ხელოვნება და ლიტერატურა.
და ქართული კულტურის გადააზრება გულისხმობს ცნობიერების ამ ხუთივე ფორმის გადააზრებას, რაც წარმოადგენს, საკუთრივ, ჩვენი ამ ნაშრომის მიზანს.
მაგრამ სანამ დავიწყებდეთ მსჯელობას ცნობიერების ფორმების შესახებ, ვფიქრობ, აუცილებელია გავარკვიოთ ის, თუ რა არის ზოგადად ეროვნული ცნობიერების, და შესაბამისად, ეროვნული კულტურის საგანი.
ანუ რა არის ის გულისგული არსი, არსებული ეროვნულ ცნობიერებაში, რომელიც განსაზღვრავს მას, ეროვნულ ცნობიერებასა და ეროვნულ კულტურას და რომელიც გამოიხატება ცნობიერების ხუთივე ფორმის საშუალებით?
ამ საკითხის შესახებ ჩვენი აზრი ასეთია – არის ორი ფუნდამენტალური ფაქტორი, რომელიც განსაზღვრავს ეროვნულ კულტურას, – პირველი არის ხედვა, ხოლო მეორე – სახე.
რა არის ხედვა?
ხედვა არის საზოგადოების მიერ სინამდვილის შინაარსობრივ–ღირებულებითი აღქმა, რომლის მიხედვითაც ეძლევა მას, საზოგადოებას შესაძლებლობა მოაწყოს თავისი საზოგადოებრივი ცხოვრება ზნეობრივი, სამართლებრივი და სოციალური თვალსაზრისით.
თავად ეროვნული კულტურა სხვა არა არის რა, თუ არა რაიმე სინამდვილის კონკრეტული ხედვის მიხედვით საზოგადოების მიერ საზოგადოებრივი ცხოვრების ზნეობრივი, სამართლებრივი და სოციალური მოწყობა.
ანუ ხედვა არის საფუძველი, რომლის მიხედვითაც ყალიბდება ფორმა ანუ სახე – ეროვნული საზოგადოების სულიერ–სოციალური სხეულის კონკრეტული მოწყობა.
ანუ ხედვა იძლავე სახეს (Образ).
ხედვა აძლევს ეროვნულ საზოგადოებას სახეს, რომლის მიხედვითაც მას, ეროვნულ საზოგადოებას ძალუძს განსაზღვროს თავისი განვითარების ფორმები, პრიორიტეტები, ორიენტირები, მოტივაცია.
როდესაც ვამბობთ, რომ ხედვა განსაზღვრავს სახეს, ეს არ ნიშნავს იმას, რომ ჯერ არსებობს ხედვა, ხოლო შემდეგ არსებობს სახე. სახე არის ხედვის გამოხატვის ფორმა. შეუძლებელია ხედვა არსებობდეს სახის გარეშე. ან პირიქით, არსებობდეს სახე და არ არსებობდეს ხედვა. თუ არის ხედვა, მაშინ არის სახე. ხოლო თუ არ არის სახე, მაშინ არ არის ხედვა.
რა არის სახე?
სახე არის ის, რაც განსაზღვრავს ეროვნული კულტურის როგორც შინაარსობრივ, ისე სულიერ შემადგენელს.
ისევე, როგორც ხედვა, სახეც არის ცნობიერების პროდუქტი, რომელიც განსზღვრავს საზოგადოების ფუნქციონირების ფორმებსა და მიმართულებებს.
სახე არის სინამდვილის აღქმის არეში საზოგადოებრივი ცნობიერების ორიენტირის ერთადერთი განმსაზღვრელი ფენომენი, რომელიც აყალიბებს საზოგადოების ზნებრივ, სამართლებრივ და სოციალურ მოწყობას.
საზოგადოების განვითარების თვალსაზრისით სახე უფრო მეტია, ვიდრე ინფორმაცია სინამდვილის შესახებ, რომელიც იწოდება ცოდნად, რამთუ სახე ადამიანურ სულიერებას მთლიანად და ამომწურავად მოიცავს – იგი თავის თავში გულისხმობს არსებობას იდეალისა იმის შესახებ, თუ როგორ უნდა იარსებობს ამა თუ იმ გარემოში საზოგადეობამ, იგი თავის თავში გულისხმობს ამ იდეალისაკენ საზოგადოების ნებელობითი სწრაფვის ვექტორს, და, აგრეთვე, იგი თავის თავში გულისხმობს მეთოდოლოგიის არსებობას იმის შესახებ, თუ როგორ არის ყოველივე ეს შესაძლებელი, ანუ სიბრძნეს.
ანუ სახე მოიცავს იდეალს, რომლისკენ სწრაფვის ბრძნული გააზრებაც მასში, ამ სახეშივე დევს.
სახე არის ფორმულა, რომელშიც არის ჩადებული ეროვნული განვითარების კოდი.
სახე გულისხმობს ეროვნული სულიერების როგორც შინაარსს, ისე მის ფორმას, გულისხმობს იმ მარადიულ ძრავას, რომელიც ეროვნული კულტურის მარადქმნადობას განაპირობებს.
ჩვენ ამით იმისი თქმა გვინდა, რომ უმთავრეს საგანს ეროვნული ცნობიერებისა, რომელთან მიმართებაშიც განიხილება ყოველივე ის, რასაც კი რაიმე დამოკიდებულება აქვს ეროვნულ ცნობიერებასთან, წარმოადგენს სახე.
სახე წარმოადგენს უმთავრეს საგანს საზოგადოებრივი ცნობიერების გამოხატვის ნებისმიერი ფორმისა, იქნება ის ფორმა რელიგია, ფილოსოფია, მეცნიერება, ხელოვნება თუ ლიტერატურა.
ვიტყვით უფრო მკვეთრადაც, – რელიგიის, ფილოსოფიის, მეცნიერების, ხელოვნებისა თუ ლიტერატურის გამოხატვის საგანს არ შეიძლება წარმოადგენდეს სხვა რამ, თუ არა სახე.
როგორი წარმატებითაც ვამბობთ, რომ სახე წარმოადგენს როგორც ეროვნული ცნობიერების, ისე ეროვნული კულტურის უმთავრეს ღირებულებას, ისეთივე წარმატებით შეგვიძლია ვთქვათ, რომ სახე წარმოადგენს ცნობიერების ნებისმიერი ფორმის – რელიგიის, ფილოსოფიის, მეცნიერების, ხელოვნებისა და ლიტერატურის უმთავრეს ღირებულებას.
ამიტომ, საკითხი ეროვნული კულტურის შეფასების შესახებ შეგვიძლია დავიყვანოთ გამოხატვის უფრო გასაგებ ფორმულირებამდე:
როგორ არის შესაძლებელი სახის მოცემა საზოგადოებრივი ცნობერებისათვის რელიგიის საშუალებით.
როგორ არის შესაძლებელი სახის მოცემა საზოგადოებრივი ცნობერებისათვის ფილოსოფიის საშუალებით.
როგორ არის შესაძლებელი სახის მოცემა საზოგადოებრივი ცნობერებისათვის მეცნიერების საშუალებით.
როგორ არის შესაძლებელი სახის მოცემა საზოგადოებრივი ცნობერებისათვის ხელოვნების საშუალებით.
როგორ არის შესაძლებელი სახის მოცემა საზოგადოებრივი ცნობერებისათვის ლიტერატურის საშუალებით.
განვიხილოთ თითოეული ამ საკითხთაგანი, იგივეა, რომ გავცეთ პასუხი კითხვას – როგორ ქმნის საზოგადოებრივი ცნობიერების თითოეული ფორმა ეროვნული საზოგადოების ცნობიერების საფუძველს, ეროვნულ სახეს?
